Praktyczna interwencja w jąkaniu wczesnodziecięcym i późnodziecięcym – ćwiczenia

Jąkanie u dzieci w wieku przedszkolnym to dość powszechne zjawisko, często wynikające z dysproporcji pomiędzy tym, o czym dziecko myśli i co chce powiedzieć, a możliwościami jego aparatu mowy. Jąkanie dzieci wymaga systematycznej i kompleksowej pracy, aby nie doszło do utrwalenia wady. Terapia jąkania u dzieci powinna być wprowadzona możliwie szybko na wielu poziomach funkcjonowania: w domu, ośrodku, szkole czy przedszkolu.

Jąkanie u dzieci

Jąkanie to zaburzenie mowy charakteryzujące się częstymi powtórzeniami dźwięków, przedłużaniem sylab, słów i fraz, wyraźnymi pauzami, tzw. niemymi blokami i wahaniami w wypowiedziach, zakłócających rytmiczny i płynny przepływ mowy. Jąkanie u małych dzieci jest zwykle zaburzeniem rozwojowym zapoczątkowanym w 3 roku życia, kiedy dziecko uczy się mówić, myśleć abstrakcyjnie i składać zdania. Jąkanie wczesnodziecięce charakteryzuje się niepłynnością mowy epizodyczną, tzn. obserwuje się przeplatanie okresów silnego jąkania ze względnie płynną mową. Brak lub nieprawidłowe leczenie jąkania u dzieci może ewoluować w postać chroniczną z dodatkowymi objawami:

• somatycznymi, jak: mruganie powiek, drżenie rąk, pocenie się, napięcie mięśni twarzy, pogłębienie wady wymowy, a nawet długotrwałe blokady wypowiedzi;
• na tle psychicznym, jak: nerwowość, stres, wstyd, frustracja, lęk.

Jąkanie się u dzieci może przybrać charakter nabytego zaburzenia w wyniku zdarzenia lub postępującej choroby neurologicznej. Jąkanie tego typu może być wywołane też czynnikami psychogennymi, jak traumatyczne doświadczenie, np. osierocenie, bądź jako reakcja na rozległy uraz fizyczny. W tej postaci nie obserwuje się objawów wtórnych, a samo jąkanie przybiera postać powtórzeń fragmentów słów lub dźwięków.

 Co powinno nas zaniepokoić w rozwoju dziecka i kiedy warto pójść do logopedy odpowiedź znajdziesz w filmie: 

Dlaczego dzieci się jąkają?

Rozwojowe jąkanie u dzieci w wieku 3 lat jest powszechnym zjawiskiem i zazwyczaj wynika z niedostatecznej koordynacji ruchowej mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych. Może przybrać postać niepłynności:

• syntaktycznej, czyli częste poprawki i powtarzanie spójników i zaimków;
• semantycznej, czyli pauzy, bloki i wtrącenia dźwięków „a”, „y”, „e”;
• artykulacyjnej, czyli przeciąganie głosek, zmiany tempa mówienia.

Do czynników ryzyka jąkania wczesnodziecięcego i wczesnoszkolnego należą m.in.:

• dziedziczenie predyspozycji w najbliższej linii rodziny;
• wady i choroby genetyczne oraz okołoporodowe zaburzenia, np. mózgowe porażenie dziecięce, niepełnosprawność intelektualna;
• uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne, np. niski poziom pewności siebie, presja czasu, trema, wystąpienia publiczne, naciski rówieśników;
• deficyty narządu słuchu w przebiegu np. głuchoty lub niedosłuchu.

Jąkanie u dzieci dwujęzycznych wywołane jest głównie niedostatecznymi umiejętnościami językowymi i nieuporządkowanymi jeszcze zdolnościami synchronizacji jednego z nich. Często objawia się to łączeniem wyrazów i tworzeniem nowych, własnych słów.

Terapia jąkania u dzieci w młodszym wieku szkolnym i przedszkolnym

Terapia jąkania bez względu na przyczynę to wielowymiarowe i często czasochłonne postępowanie, w którego przebiegu od rodziców i opiekunów wymaga się cierpliwości i kompleksowej współpracy. Terapia jąkania ukierunkowana jest na trzy rodzaje postępowania:

• pośrednie, czyli poprawa płynności mówienia poprzez oddziaływanie na środowisko domowe, osobowość dziecka, sprawność językową i ruchową aparatu mowy, mięśni twarzy i całego ciała, np. edukacja rodziców o komunikacji z dzieckiem, hipnoza, relaksacja, logorytmika, farmakoterapia, gimnastyka ruchowa;
• bezpośrednie, czyli trening płynności mówienia, tzn. ćwiczenia i metody właściwe;
• kompleksowe, czyli wypadkowa dwóch powyższych technik, prowadzona według opracowanego programu usprawniania, uwzględniającego założenia teoretyczne, konspekty ćwiczeń, cele i wskaźniki efektywności.

Ćwiczenia na jąkanie dla dzieci

Do grupy podstawowych ćwiczeń na jąkanie się dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych, zalicza się:

• mówienie rytmiczne, m.in. wymawianie wyrazów wielosylabowych, dwusylabowych i trzysylabowych zgodnie z tempem metronomu; ćwiczenie ilustrowane jest obrazkami;
• metoda cienia, dziecko powtarza słowa tekstu czytanego przez terapeutę z maksymalnie dwoma wyrazami opóźnienia;
• warunkowanie instrumentalne, czyli nagradzanie za płynne wypowiedzi i karanie za jąkanie;
• rozwijanie sprawności językowej od prostych, krótkich zdań do dłuższych wypowiedzi, poprzez ćwiczenia: oddechowe, śpiewu, naśladownictwo, mowę spontaniczną, powolne i przedłużone mówienie czy tzw. jąkanie się bardziej płynne.