Okrężnica to największy odcinek jelita grubego, który mierzy ok. 1,5 metra długości. Jej główne zadanie to absorbowanie wody, substancji odżywczych i minerałów z pokarmu, a także magazynowanie kału. Okrężnica w większości składa się z elastycznych mięśni, które umożliwiają przesuwanie pokarmu podczas trawienia (czyli perystaltykę jelit).
Okrężnica – co to za narząd? Budowa i funkcje okrężnicy
Okrężnica to najdłuższa i największa część jelita grubego, która zajmuje znaczną część jamy brzusznej. Dzieli się na cztery części:
- okrężnica wstępująca (wstępnica);
- okrężnica poprzeczna (poprzecznica);
- okrężnica zstępująca (zstępnica);
- okrężnica esowata (esica).
Okrężnica wstępująca znajduje się po prawej stronie jamy brzusznej. Jej początek to tzw. jelito ślepe, które przebiega pionowo ku górze, a następnie łączy się pod prawym płatem wątroby z tzw. zagięciem wątrobowym. W tym miejscu okrężnica wstępująca przechodzi w okrężnicę poprzeczną, która biegnie poziomo w stronę lewą. W lewym podżebrzu pod śledzioną poprzecznica gwałtownie się zagina (jest to tzw. zagięcie śledzionowe). Tu zaczyna się okrężnica zstępująca, która następnie biegnie w dół i przechodzi w esicę (fragment okrężnicy o charakterystycznym kształcie pionowej litery “S”). W dolnej części esica przechodzi bezpośrednio w odbytnicę.
Ściany okrężnicy zbudowane są z błony śluzowej, błony podśluzowej, błony mięśniowej oraz błony surowiczej. Cechami charakterystycznymi budowy okrężnicy są ponadto tzw. taśmy okrężnicy (podłużne, równoległe warstwy błony mięśniowej, ciągnące się na całej długości narządu), wypuklenia okrężnicy (skierowane na zewnątrz) oraz tzw. wcięcia półksiężycowate (wcięcia powstałe na skutek obecności fałdów półksiężycowatych wewnątrz okrężnicy). Na powierzchni okrężnicy widoczne są również tzw. przyczepki sieciowe, czyli wypełnione tłuszczem wypustki błony surowiczej.
Do okrężnicy codziennie dostaje się ok. 1,5 l masy pokarmowej. W jej wnętrzu pokarm miesza się z wytwarzanym w jelitach śluzem i enzymami, a także bytującymi w okrężnicy bakteriami, których działanie jest niezbędne w procesie trawienia.
Zapalenie okrężnicy i inne choroby okrężnicy
Ból okrężnicy i dolegliwości ze strony układu pokarmowego mogą (choć nie muszą) świadczyć o jednej z chorób tego narządu. Zaniepokoić powinny zwłaszcza dolegliwości żołądkowe o charakterze przewlekłym lub ostrym.
Do popularnych chorób okrężnicy (jelita grubego) należy:
- zapalenie okrężnicy (najczęściej ma związek z działaniem bakterii, grzybów, toksyn, środków chemicznych itp.);
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego (zapalenie błon śluzowych jelita, często o charakterze przewlekłym);
- rzekomobłoniaste zapalenie jelit (choroba o podłożu bakteryjnym);
- stany zapalne jelit o podłożu autoimmunologicznym;
- ostre rozdęcie okrężnicy (występuje najczęściej jako powikłanie zapalenia jelit; grozi perforacją jelita i stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia pacjenta);
- zespół jelita wrażliwego (lub nadwrażliwego, drażliwego) – choroba psychosomatyczna z dysfunkcją perystaltyki jelitowej;
- choroba Leśniowskiego-Crohna (charakteryzuje się m.in. zmianami zapalnymi, które mogą wystąpić na dowolnym odcinku jelit).
Większość chorób okrężnicy daje początkowo typowe objawy ze strony układu pokarmowego (ból brzucha, zmiana rytmu wypróżnień, zaparcia lub biegunki itp.). Swoistość i nasilenie objawów zależy od rodzaju choroby okrężnicy i stopnia jej zaawansowania. Nieleczone choroby okrężnicy (i jelit w ogóle) mogą przechodzić w stan przewlekły i doprowadzić do licznych powikłań, w tym także zmian nowotworowych.
Rak okrężnicy (nowotwór złośliwy)
Rak okrężnicy może się rozwinąć w każdej z czterech części tego narządu, Przeważnie pojawia się u pacjentów w wieku ok. 60–70 lat. Czynniki ryzyka wystąpienia choroby to m.in.:
- niewłaściwa dieta (zwłaszcza częste spożywanie czerwonego mięsa, niedobory błonnika itp.);
- skłonność do zaparć;
- braku aktywności fizycznej:
- palenie tytoniu;
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
- choroba Leśniowskiego-Crohna;
- skłonności genetyczne.
Objawy i sposoby leczenia zależą od wielkości i lokalizacji guza. Ponieważ jednak okrężnica jest narządem o bardzo elastycznych ścianach, rozrastający się guz może przez długi czas nie dawać żadnych odczuwalnych objawów. Zaniepokoić powinna przede wszystkim znacząca zmiana rytmu wypróżnień oraz obecność krwi w stolcu. Krew nie musi być widoczna gołym okiem – po 45. roku życia warto więc wykonać badanie na tzw. krew utajoną (zwłaszcza u osób znajdujących się w grupie, np. kiedy w rodzinie występowały już nowotwory jelit itp.).
Objawy raka okrężnicy zależą od jego umiejscowienia. Należą do nich:
- ból w okolicy podbrzusza;
- ciemne, tzw. smoliste stolce (zabarwione krwią, mogą przybierać niemal czarny kolor);
- zmiana rytmu wypróżnień;
- zaparcia i/lub biegunki;
- wzdęcia, wymioty;
- stolce o „ołówkowatym” kształcie;
- ślady krwi w stolcu;
- guz wyczuwalny przez powłoki brzuszne;
- nagły spadek masy ciała;
- w zaawansowanym stadium nowotworu: możliwe przerzuty do innych narządów.
Podstawową metodą leczenia raka jelita grubego jest chirurgiczne usunięcie guza. W przypadku guza nieoperacyjnego (naciekającego) stosuje się chemioterapię. Przy wczesnym wykryciu raka okrężnicy ok. 80% pacjentów ma szansę na pełne wyzdrowienie. Jeśli jednak choroba jest na tyle zaawansowana, że daje już przerzuty, rokowania są znacznie gorsze. Wówczas jedynie ok. 10% pacjentów przeżywa dłużej niż 5 lat.
