Nerki są parzystym narządem układu moczowego pełniącym wiele ważnych funkcji. Po pierwsze odpowiadają za produkcję moczu, ponadto biorą udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej, a także uczestniczą w produkcji niektórych hormonów. Zlokalizowane są w przestrzeni zaotrzewnowej po obu stronach kręgosłupa, na wysokości pomiędzy jedenastym kręgiem piersiowym, a trzecim lędźwiowym.
Stopień wydolności nerek określany jest za pomocą wskaźnika przesączania kłębuszkowego (GFR - glomerular filtration rate). Spadek tego wskaźnika jest równoznaczny ze spadkiem ilości czynnych nefronów. Należy jednak zaznaczyć, że upośledzenie funkcji nerek pojawia się dopiero przy siedemdziesięcioprocentowym uszkodzeniu miąższu nerek, a co za tym idzie - jedna nerka jest zupełnie wystarczająca do zachowania odpowiedniego poziomu zdrowia.
Zobacz też: Kamica nerkowa
Niewydolność nerek - podział
Kiedy duży odsetek nefronów ulega zniszczeniu, a procesy adaptacyjne nerek nie są już wystarczające, mówimy o niewydolności nerek.
Dzielimy ją według etiologii i jej przebiegu na:- ostrą niewydolność nerek;
- przewlekłą niewydolność nerek.
Ostra niewydolność nerek
Ostre uszkodzenie nerek (AKI -acute kidney injury) to zespół kliniczny definiowany jako wzrost stężenia kreatyniny w surowicy o co najmniej 0,3 mg/dl w ciągu 48 godzin, wzrost 1,5 raza w ciągu 7 dni. Inna definicja bierze pod uwagę diurezę, a konkretnie jej spadek poniżej 0,5 ml/kg/h przez 6 godzin. Ostra niewydolność nerek cechuje się szerokim spektrum zaburzeń. Począwszy od przejściowego wzrostu wskaźników uszkodzenia nerek, po ciężkie zaburzenia kliniczne i metaboliczne (ostra niewydolność nerek) wymagające leczenia nerkozastępczego.
Ze względu na przyczynę AKI dzieli się na:
1. Przednerkowe - będące skutkiem upośledzenia perfuzji nerek. Do jego rozwoju mogą przyczynić się:- spadek objętości krwi krążącej, z powodu krwotoku, utraty płynów przez przewód pokarmowy, utraty płynów przez nerki,
- mały rzut serca w przebiegu jego niewydolności,
- zaburzenia naczyniowe,
- leki,
- zespół nadmiernej lepkości krwi w przebiegu niektórych chorób nowotworowych,
- niedrożność naczyń nerkowych.
2. Nerkowe - następstwo uszkodzenia samych nerek
3. Pozanerkowe - wynik niedrożności dróg odprowadzających mocz:
- niedrożność moczowodów,
- ucisk z zewnątrz,
- choroby pęcherza moczowego,
- choroby gruczołu krokowego,
- choroby cewki moczowej.
W przypadku ostrej niewydolności nerek objawy uzależnione są od etiologii AKI. Są to więc objawy wynikające z danej przyczyny. Do ogólnych objawów zalicza się osłabienie, utratę łaknienia, nudności, wymioty. U połowy pacjentów dochodzi do wyraźnego zmniejszenia ilości wydalanego moczu, szczególnie jeśli przyczyna jest przednerkowa. W nerkowym AKI dochodzi częściej do wzrostu ilości oddawanego moczu.
W przebiegu ostrego zapalenia nerek wyróżnia się 4 okresy:
- Okres wstępny - od zadziałania czynnika sprawczego do uszkodzenia nerek.
- Faza skąpomoczu lub bezmoczu (10-14 dni).
- Faza wielomoczu (do kilku tygodni).
- Okres zdrowienia - powrót do pełnej czynności nerek (kilka miesięcy).
Jak rozpoznać ostrą niewydolność nerek?
Głównym kryterium diagnostycznym jest poziom kreatyniny we krwi. Dodatkowo określa się poziom elektrolitów, które ulegają zaburzeniu. Może dojść do rozwinięcia się tzw. kwasicy nieoddechowej. Pomocne w rozpoznaniu może być wykonanie gazometrii. Oczywiście należy również wykonać badanie moczu, ultrasonografię (USG) nerek, zdjęcie rentgenowskie (RTG) klatki piersiowej.
Postępowanie w ostrym uszkodzeniu nerek
Przede wszystkim leczenie polega na usunięciu przyczyny i czynników pogarszających czynność nerek. Należy kontrolować bilans płynów, poziom kreatyniny, mocznika, elektrolitów we krwi. Ważne jest odpowiednie żywienie. Nadmierna podaż białka w diecie może pogłębiać patologię nerek, dlatego powinno się zmniejszyć jego ilość do 0,6-1,0 g/kg m.c.
Czasami chorzy wymagają zastosowania hemodializy, szczególnie jeśli w wyniku AKI dochodzi do przewodnienia, zaburzeń świadomości, drgawek, opornych na leczenie zaburzeń elektrolitowych
Przewlekła niewydolność nerek
Przewlekła choroba nerek (PChN) to uszkodzenie tego narządu i upośledzenie jego funkcji co najmniej przez 3 miesiące. Zaawansowanie określa się na podstawie GFR i ilości albumin w moczu.
Do głównych przyczyn przewlekłej choroby nerek zalicza się:
- nefropatię cukrzycową,
- kłębuszkowe zapalenie nerek,
- nefropatię nadciśnieniową,
- cewkowo-śródmiąższowe uszkodzenie nerek,
- wielotorbielowate zwyrodnienie nerek.
Duży odsetek chorób przewlekłych może uszkadzać w istotny sposób nefrony, czyli elementy strukturalne nerek. Proces jest z reguły nieodwracalny ze względu na postępujący proces włóknienia i stwardnienia tkanki śródmiąższowej.
Obraz kliniczny PChN zależy od jej zaawansowania. Początkowo mogą nie występować żadne objawy kliniczne lub są mało charakterystyczne (np. nadciśnienie). Pojawia się osłabienie, męczliwość, utrata łaknienia, obniżona odporność, bladość.
PChN pociąga za sobą zaburzenia w układzie krążenia, oddechowym, pokarmowym, nerwowym i zaburzenia mineralne i kostne.
