Trzecia para nerwów czaszkowych to nerwy okoruchowe. Każdy z nich unerwia mięśnie proste oka (z wyjątkiem bocznego), mięsień skośny dolny, dźwigacz powieki i mięśnie wewnątrz gałki ocznej (rzęskowy i zwieracz źrenicy). Ich uszkodzenie lub porażenie powoduje m.in. podwójne widzenie, opadanie powieki i powstanie zeza rozbieżnego.
Przebieg nerwu okoruchowego
Nerw okoruchowy ma początek w obrębie mózgowia, a konkretnie w nakrywce śródmózgowia. Przechodzi przez ścianę zatoki jamistej, a następnie wydostaje się na zewnątrz jamy czaszki przez tzw. szczelinę oczodołową górną do wnętrza oczodołu. Jego włókna ruchowe (będące częścią układu somatycznego, którego działanie jest zależne od woli człowieka) docierają do dźwigacza powieki górnej, mięśni: prostych i skośnego dolnego. Wyjątkami są mięsień prosty boczny (unerwiany przez nerw odwodzący) oraz mięsień skośny górny (zaopatrywany przez nerw odwodzący).
Włókna przywspółczulne (będące częścią układu autonomicznego – niezależnego od woli) unerwiają ruchowo mięśnie wewnątrz gałki ocznej: zwieracz źrenicy oraz mięsień rzęskowy.
Nerw okoruchowy – działanie na mięśnie zewnętrzne oka
Działanie nerwu okoruchowego na mięśnie zewnętrzne oka powoduje wykonywanie następujących ruchów:
- unoszenie powieki (mięsień dźwigacz powieki),
- ruchy gałki ku dołowi, górze oraz w kierunku nosa (mięśnie proste)
- kierowanie spojrzenia w dół (mięsień skośny dolny),
- rotację gałki wokół jej przednio-tylnej osi – w kierunku nosa.
Nerw okoruchowy – działanie na mięśnie wewnętrzne oka
Pod wpływem stymulacji nerwem okoruchowym mięsień rzęskowy kurczy się, pozwalając soczewce oka na zmianę kształtu i ogniskowanie spojrzenia na obiektach znajdujących się w małej odległości (jest to tzw. zjawisko akomodacji). Zwieracz źrenicy po pobudzeniu powoduje jej zwężenie, dostosowujące oko do pracy w warunkach intensywnego oświetlenia. Dodatkowo, zgodnie z zasadami optyki, znacznie powiększa się wtedy głębia ostrości obrazu rzutującego się na siatkówkę.
Jak działa i z czego składa się układ nerwowy? Sprawdź swoją wiedzę!
Efekty nieprawidłowego działania nerwu okoruchowego
Nieprawidłowe działanie nerwu okoruchowego jest przyczyną osłabienia albo całkowitego zniesienia działania unerwianych mięśni oka. Powoduje to następujące objawy, widoczne w trakcie badania chorego:
- lekkie skierowanie oka ku dołowi,
- odchylenie oka po stronie porażenia w bok, w stronę skroni (co daje efekt jednostronnego zeza rozbieżnego),
- lekkie skręcenie oka wokół osi przednio-tylnej (oko nie jest ustawione „poziomo”).
Chory zgłasza przede wszystkim tzw. dwojenie, czyli podwójne widzenie – najczęściej w całym zakresie widzenia, niezależnie od tego, w którą stronę patrzy. Jest to efekt obuoczny, co oznacza, że zanika, jeśli patrzy się tylko jednym okiem, zasłaniając lub zamykając drugie. Dwojenie może być nieco słabsze w przypadku patrzenia w bok, w stronę, po której porażony jest nerw. Chory ma problemy z oceną odległości obserwowanych przedmiotów, widzeniem przestrzennym, a w nasilonych przypadkach również z koordynacją ruchów i utrzymaniem równowagi.
Jednocześnie z zaburzeniami ruchomości gałki ocznej pojawiają się dodatkowe objawy. Górna powieka opada, nie pozwalając na pełne otwarcie oka. Źrenica może być trwale rozszerzona i nie reagować na światło. Chory ma również problemy z czytaniem, wykonywaniem precyzyjnych czynności, gdyż obraz obiektów znajdujących się w pobliżu oka jest nieostry. Wykonanie tego typu zadań wymaga założenia okularów ze szkłami skupiającymi („plusami”), podobnie jak u osób ze starczowzrocznością (prezbiopią). Efekt ten jest rezultatem wyłączenia działania mięśnia rzęskowego.
Przyczyny porażenia nerwu okoruchowego
Przyczyny nieprawidłowego działania nerwu okoruchowego mogą być związane z urazami lub procesami chorobowymi. Podstawowym powodem porażenia nerwu okoruchowego jest neuropatia cukrzycowa lub nadciśnieniowa. Choroby te wywołują zmiany w naczyniach krwionośnych i upośledzają krążenie krwi, co powoduje przewlekłe niedokrwienie nerwu i jego dysfunkcję.
Porażenie nerwu może też pojawić się w przebiegu:
- złamań podstawy czaszki lub przy urazach przedniej części czaszki (okolice czołowe, górna część twarzoczaszki, w tym uszkodzenia kości oczodołu),
- chorób demielinizacyjnych (np. stwardnienia rozsianego),
- nowotworów pierwotnych lub przerzutowych,
- stanów zapalnych nerwów, naczyń krwionośnych lub otaczających je tkanek, szczególnie w przypadkach przebiegających z tworzeniem dużych nacieków zapalnych albo zwłóknień,
-
udaru mózgu,
- krwiaka śródczaszkowego,
- stłuczenia lub obrzęku mózgu.
Choć objawy związane są najczęściej z funkcjonowaniem narządu wzroku, to większość przyczyn wymaga leczenia przez specjalistów z dziedzin, takich jak interna, neurologia, neurochirurgia czy onkologia.
Przekonajcie się, czy niebieskie światło telefonu może powodować problemy ze wzrokiem:
