Nadwrażliwość to jeden z elementów dysfunkcji modulacji sensorycznej. Innymi możliwymi stanami są podreaktywność i kompulsywne poszukiwania bodźców zmysłowych. Wraz z nieprawidłową interpretacją bodźców zmysłowych i powiązanymi problemami w sferze ruchowej stanowią zespół zaburzeń integracji sensorycznej.
Nadwrażliwość sensoryczna – objawy
Nadwrażliwość (nadreaktywność) sensoryczna to zespół patologicznych reakcji wynikających z nieadekwatnego do sytuacji sposobu przyswajania wrażeń odbieranych przez zmysły. Problem może dotyczyć jednego lub kilku rodzajów bodźców. Bardzo częste są zaburzenia odczuwania dźwięków, dotyku albo impulsów pochodzących z układu przedsionkowego ucha wewnętrznego i (ulokowanych w obrębie układu mięśniowego) proprioceptorów. Dwa ostatnie źródła dostarczają informacji o położeniu, napięciu mięśni, niezbędnych do prawidłowej koordynacji ruchów i utrzymania równowagi. Niektóre osoby nieprawidłowo reagują również na bodźce wzrokowe, węchowe lub smakowe.
Nadwrażliwość sensoryczna jest stanem, w którym reakcje chorego na stymulację są nadmierne. Osoba z tym zespołem jest cały czas przebodźcowana, czuje się bombardowana i zaniepokojona sygnałami dochodzącymi z zewnątrz. Ma problemy z interpretacją tego, co do niej dociera. Częstymi reakcjami są obawa, lęk, niepewność. Chorzy mają tendencję do unikania bodźców, które ich niepokoją. Kryją się przed hałasem, unikają bezpośredniego kontaktu dotykowego nawet z najbliższymi osobami, niechętnie przebywają w miejscach zatłoczonych.
Nadwrażliwość sensoryczna u dzieci
Nadwrażliwość sensoryczna u mniejszych dzieci to często efekt wciąż trwającego procesu integracji mechanizmów poznawczych. By wytworzyć prawidłowe powiązania pomiędzy otrzymanymi z zewnątrz bodźcami, właściwie je zrozumieć i reagować odpowiednio do sytuacji, należy zdobyć odpowiednią ilość doświadczeń. Proces ten jest najintensywniejszy u dzieci w wieku 6–7 lat. W tym okresie często bywają one nadreaktywne – reakcja na bodźce jest silniejsza i dłuższa, jest w niej nadmiar elementów emocjonalnych. Z czasem forma odpowiedzi na odbierane przez zmysły impulsy stabilizuje się i racjonalizuje.
O chorobliwej nadwrażliwości sensorycznej można mówić, jeśli u małych dzieci dostrzega się rażąco nieadekwatne reakcje, unikanie bodźców, reagowanie na stymulację agresją, niepokojem, ucieczką, płaczem lub rozdrażnieniem. Dzieci te najczęściej źle znoszą przeniesienie do nieznanego otoczenia. Niepokoją je nowe sytuacje, zachowania, znalezienie się wśród innych ludzi, w nieznanych pomieszczeniach. Przy zaburzeniach dotyku nie pozwalają się przytulać, głaskać, przykre jest dla nich odczuwanie struktury nowych ubrań albo konsystencji nieznanych wcześniej pokarmów. Generalnie – z trudem akceptują nowe wrażenia.
Nadwrażliwość sensoryczna u dorosłych
Nadwrażliwość sensoryczna u dorosłych jest najczęściej skutkiem problemów, które zaczęły się w dzieciństwie. Oznacza to zwykle, że część nadmiernych reakcji została już opanowana. Dorosły również zwraca większą uwagę na to, by zachowywać się wśród innych ludzi w sposób uznawany za dopuszczalny. Jednak część obaw i problemów pozostaje nierozwiązana, co zmusza chorego do unikania kłopotliwych sytuacji.
Osoby z nadwrażliwością sensoryczną potrafią z wielką skrupulatnością opracować porządek zajęć tak, by w maksymalnym stopniu wyeliminować kontakt z ewentualnymi zagrożeniami. Zmieniają plany, uciekają się do różnego rodzaju wymówek, kłamią. Dostosowują życie i do swoich obaw i lęków. Chorzy z zaburzeniami odczuwania i interpretacji dotyku np. są w stanie zrezygnować z wymarzonego zawodu lekarza. Podejmują pracę w biurze, gdzie aranżują przestrzeń w sposób taki, który eliminuje konieczność siadania tuż obok innych osób. Lęk przed bliskością może nawet skłonić taką osobę do całkowitej rezygnacji z życia intymnego. Pocałunek lub zbliżenie fizyczne wywołują bowiem u niej stres, strach i patologiczne reakcje (np. ucieczkę).
Leczenie nadwrażliwości sensorycznej u dorosłych
Dorośli często dobrze reagują na ergoterapię, czyli terapię pracą. Na specjalnych zajęciach wykonują np. powtarzające się czynności, które pozwalają im na oswojenie się z hałasem czy efektem dotykania przedmiotów i rozwijają zakres akceptowanych bodźców. Niektóre formy nadwrażliwości sensorycznej mogą wymagać psychoterapii. Jest to szczególnie potrzebne, jeśli chory ma już rozwiniętą fobię albo jeżeli nadreaktywność stała się przyczyną publicznej kompromitacji lub odrzucenia przez otoczenie.
Leczenie nadwrażliwości sensorycznej u dzieci
Leczenie nadwrażliwości sensorycznej u dzieci przyjmuje formę terapii, która pozwala na wytworzenie prawidłowych reakcji na bodźce. Zajęcia składają się z ćwiczeń i zabaw, dzięki którym dziecko odkrywa swoje ciało, reakcje na dotyk, różnego typu ruch i stymulację. Właściwie dobrana aktywność nie powoduje zwyczajowej reakcji odrzucenia i ucieczki, ale wyrabia odpowiednie nawyki. Ważna jest empatia i konsekwencja terapeuty, brak presji na szybki wynik, zwiększanie komplikacji i natężenia bodźców. Jeśli prawidłowo ukierunkuje się motywację dziecka, można rozbudzić jego ciekawość i umożliwić mu poznanie własnych zmysłów.
Ćwiczenia specjalistyczne kontynuuje się zwykle przez długi czas. Duże znaczenie ma również rozszerzanie horyzontów dziecka na nowe doznania w warunkach domowych. Angażowanie go w drobne prace, zachęcanie do korzystania z nieznanych, atrakcyjnych przedmiotów o różnej twardości, fakturze, barwach, coraz dłuższe spacery i bardziej skomplikowane gry ruchowe. Wszystkie te elementy pozwalają dziecku pokonać własne ograniczenia.
