Przytarczyce to gruczoły wydzielania wewnętrznego znajdujące się pod górnymi i dolnymi biegunami tarczycy. Każdy człowiek posiada od 1 do 8 tych gruczołów (najczęściej dwie pary). Rzadko zdarza się, że przytarczyce zlokalizowane są w innej części naszego ciała. Jedną z możliwych patologii obejmujących ten narząd jest nadczynność przytarczyc. Ze względu na zależność pracy tych gruczołów od gospodarki wapniowej, wyróżnia się pierwotną, wtórną i trzeciorzędową nadczynność tych gruczołów.
Nadczynność przytarczyc jako ogólnoustrojowe zaburzenie
Przytarczyce to niewielkie narządy odpowiedzialne za produkcję parathormonu. Parathormon reguluje poziom wapnia w organizmie. Kiedy poziom wapnia spada, przytarczyce poprzez ten hormon próbują przywrócić prawidłowy jego poziom. Parathormon zwiększa uwalnianie wapnia z kości, zwiększa jego wchłanianie zwrotne w obrębie nerek, powoduje również obniżenie poziomu jonów fosforanowych we krwi. Niedobór, jak i nadmiar tego hormonu jest niebezpieczny dla zdrowia człowieka. Przy niedoborze parathormonu i nadmiernym spadku wapnia w organizmie pojawiają się objawy tężyczki. Natomiast jego nadmiar (nadczynność przytarczyc) prowadzi do osteopenii i osteoporozy, czyli znacznego spadku masy kostnej. Hormonem działającym antagonistycznie, czyli przeciwstawnie do parathormonu, jest kalcytonina wydzielana przez komórki tarczycy.
Pierwotna nadczynność przytarczyc
Kiedy komórki przytarczyc stają się niewrażliwe na supresyjne, czyli hamujące działanie podwyższone stężenia wapnia we krwi i mimo wysokiego poziomu wapnia nadal wydzielają spore ilości parathormonu, mówi się o pierwotnej nadczynności przytarczyc. Najczęstszą przyczyną są gruczolaki przytarczyc, bardzo rzadko jest to defekt uwarunkowany genetycznie. Efektem nadczynności przytarczyc jest osteoliza, czyli nadmierne odwapnianie kości, uwalnianie wapnia do krwi, nadmierne jego wchłanianie z przewodu pokarmowego i wzrost jego wydalania z moczem (wraz z fosforanami). Z reguły chorują osoby starsze. Szczególnie predysponowane do wystąpienia są kobiety.
Bardzo często choroba wykrywana jest przypadkiem podczas wykonywania rutynowych badań. Dlatego wyróżnia się bezobjawową pierwotną nadczynność przytarczyc oraz objawową. Dużo zależy od rzeczywistego poziomu wapnia we krwi.
Objawy pierwotnej nadczynności przytarczyc:
- osłabienie,
- nastrój depresyjny,
- bóle kostno-stawowe, będące wynikiem ubytków kostnych.
- W bardziej zaawansowanym stanie występują również objawy hiperkalcemii:
- zaburzenia czynności nerek (wielomocz, kamica),
- zaburzenia przewodu pokarmowego (utrata apetytu, zaparcia, wymioty, zapalenie trzustki),
- objawy nerwowo-mięśniowe (spadek siły mięśniowej, osłabione odruchy ścięgniste),
- odwodnienie,
- dezorientacja, senność,
- w ciężkich postaciach śpiączka.
Leczenie najczęściej jest operacyjne, by usunąć przyczynę choroby – gruczolaka. Objawowe leczenie, szczególnie w tzw. przełomach hiperkalcemicznych, obejmuje zmniejszenie poziomu wapnia we krwi za pomocą leków zwiększających jego wydalanie (furosemid), leków hamujących uwalnianie wapnia z kości (kalcytonina) i hamujących wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego (hydrokortyzon).
Wtórna nadczynność przytarczyc
W niektórych jednostkach chorobowych jednym z objawów jest spadek poziomu wapnia we krwi. Może się tak zdarzyć np. w przebiegu niewydolności nerek, zaburzeń wchłaniania z przewodu pokarmowego czy przy niedoborze witaminy D. Na skutek zmniejszonego napływu wapnia do przytarczyc następuje zwiększone uwalnianie przez przytarczyce parathormonu, czyli wtórna nadczynność przytarczyc.
Objawy samej hiperkalcemii są podobne jak wyżej wymienione, choć ich nasilenie jest uzależnione od zaawansowania i rodzaju choroby podstawowej. Leczenie również jest skupione na przyczynie choroby, czyli leczeniu choroby podstawowej. Należy przy leczeniu zwrócić szczególną uwagę na dość szybkie unormowanie poziomu wapnia, by zapobiec nadmiernemu odwapnieniu kości pod wpływem intensywnego działania parathormonu, a także nadczynności trzeciorzędowej wynikającej z przerostu przytarczyc, które dostosowują się do coraz większej produkcji parathormonu.
Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc
U osób z nieprawidłowo leczonymi np. chorobami nerek i współistniejącą u nich nasiloną wtórną niedoczynnością przytarczyc może rozwinąć się trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc. Pod wpływem zbyt długiej stymulacji przytarczyc do produkcji parathormonu dochodzi do ich przerostu i autonomicznej nadprodukcji tego hormonu. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc zazwyczaj ustępuje samoistnie po wykluczeniu choroby podstawowej, np. po przeszczepie nerki w przebiegu niewydolności nerek.
Należy pamiętać, że długotrwale nieleczona nadczynność przytarczyc, szczególnie trzeciorzędowa, prowadzi do powikłań sercowo-naczyniowych w postaci zwapnień w naczyniach, na zastawkach serca, a także w innych tkankach. Do innych powikłań należą objawy skórne w postaci świądu, zwapnienia w obrębie ścięgien i ich wtórnych uszkodzeń.
W leczeniu trzeciorzędowej nadczynności przytarczyc czasami konieczna jest operacja usunięcia nadmiernie przerośniętej przytarczycy.
