Brak jajeczkowania jest przyczyną około 40% przypadków niepłodności. W znacznej ich części stymulacja owulacji stwarza szansę na zajście w ciążę. U pozostałych pacjentek umożliwia pobranie dojrzałych jajeczek do zapłodnienia pozaustrojowego.
Na czym polega owulacja?
Owulacja to proces dojrzewania komórek jajowych w jajnikach i ich uwalniania do jamy otrzewnej, skąd trafiają do jajowodu i dalszych odcinków dróg rodnych. W warunkach fizjologicznych umożliwia to zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik.
Cykl miesięczny jest sterowany aktywnością hormonów płciowych – estrogenów i progesteronu. Jajeczka stymulowane są bezpośrednio przez gonadotropiny. Kiedy jedno z nich osiągnie dojrzałość, zostaje uwolnione z pęcherzyka Graafa w jajniku. W miejscu, z którego się odłączyło, powstaje ciałko żółte, które przez kolejne dni wydziela progesteron. Hormon ten obniża wydzielanie estrogenów, szybko wstrzymuje rozwój pozostałych pęcherzyków i komórek jajowych oraz przygotowuje macicę na przyjęcie (zagnieżdżenie) zapłodnionego jaja. Jeśli do tego nie dochodzi, po kilku dniach aktywność ciałka żółtego zanika.
Obniżenie stężenia estrogenów po owulacji powoduje pobudzenie podwzgórza do wydzielania LHRH (inaczej GnRH), czyli gonadoliberyny, która z kolei pobudza przysadkę do uwalniania zwiększonych ilości dwóch hormonów:
- hormonu luteinizującego, inaczej lutropiny (LH),
- hormonu folikulotropowego (FSH).
Powodują one stopniowy wzrost wydzielania estrogenów oraz dojrzewanie pęcherzyków Graafa i kolejną owulację.
Przyczyny zahamowania owulacji
Proces owulacji i zmian stężenia hormonów jest złożonym cyklem, który może być zaburzony może wiele różnych czynników:
- przewlekły stres,
- niedożywienie,
- intensywną aktywność fizyczną,
- niedoczynność tarczycy,
- nadmiar prolaktyny,
- przewlekłe procesy chorobowe niezwiązane z układem rozrodczym.
Podstawowym leczeniem zaburzeń owulacji jest przywrócenie organizmowi fizjologicznej równowagi oraz leczenie ewentualnej choroby podstawowej.
Zobacz film i dowiedz się jak działa kobiecy układ rozrodczy:
Brak owulacji kwalifikowany jest do stymulacji, jeśli jego przyczyną są:
- niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa (niedobór GnRH (LHRH) i estrogenów),
- zaburzenia działania osi podwzgórzowo-przysadkowej (zmniejszone uwalnianie FSH i LH mimo właściwego stężenia hormonów podwzgórzowych),
- niewydolność jajników przy prawidłowej ilości hormonów przysadkowych.
Leki stymulujące owulację
W praktyce klinicznej stymulację jajeczkowania prowadzi się przy użyciu preparatów farmakologicznych, głównie hormonalnych. Najczęściej stosowanym lekiem jest cytrynian klomifenu, który bezpośrednio po podaniu powoduje blokowanie receptorów estrogenów i zmniejszenie ich aktywności. Zwiększa to stężenie gonadoliberyny i aktywuje całą kaskadę hormonalną, która wymusza owulację.
Alternatywnym lekiem są gonadotropiny, które działają na innym etapie miesięcznego cyklu zmian hormonalnych. Bezpośrednio pobudzają one proces owulacji. Stosuje się je, gdy klomifen jest nieskuteczny, a przysadka nie reaguje prawidłowo na impulsy hormonalne z podwzgórza. Leki te działają zwykle bardzo silnie i skutecznie. Ich wadą jest bardzo wysoka cena.
Kolejną, również kosztowną, ale skuteczną metodą jest podawanie preparatów zawierających GnRH – gonadoliberyny. Zastępują one hormony podwzgórza i pobudzają przysadkę. Jeśli jest ona sprawna, często dochodzi do owulacji.
W uzasadnionych przypadkach stosuje się leki będące antagonistami dopaminy, metforminę, a jeśli pacjentka cierpi na zespół policystycznych jajników (charakteryzujący się występowaniem licznych torbieli na obu jajnikach) – można wykonać kauteryzację – zabieg laparoskopowy pozwalający na usunięcie torbieli i mogący przywrócić ich prawidłową czynność.
Podawanie leków na stymulację owulacji
Podawanie leków stymulujących jajeczkowanie odbywa się pod kontrolą lekarza prowadzącego terapię. Ilość leków musi być odpowiednio dobrana (istnieją schematy z dawkami rosnącymi albo malejącymi). W niektórych modelach leczenia stosuje się tzw. piki – impulsowe podawanie dużych dawek leków na określonym etapie terapii, by uzyskać jajeczkowanie. Leki (szczególnie hormonalne albo wymagające dużych jednorazowych dawek) podaje się zwykle w postaci iniekcji (zastrzyków). Niektóre mogą być przyjmowane w postaci tabletek.
Skuteczność stymulacji owulacji
Jeśli pacjentka jest prawidłowo zakwalifikowana do stymulacji owulacji, to skuteczność leczenia sięga nawet do 80%. Pierwszy użyty preparat czasem nie przynosi rezultatu, ale kolejny wdrożony schemat powoduje uwalnianie jajeczek z jajników. Do osiągnięcia właściwego efektu niezbędne bywa podawanie leków w 4–6 kolejnych cyklach miesięcznych. W wielu przypadkach możliwe staje się wówczas zajście w ciążę, a co najmniej wygenerowanie puli jajeczek, które mogą zostać pobrane i poddane zapłodnieniu in vitro.
