Mięśnie międzyżebrowe pełnią ważną funkcję w oddychaniu, szczególnie w warunkach intensywnego zapotrzebowania na tlen albo przy problemach z wykonaniem wdechu lub wydechu spowodowanych dusznością. Ze względu na warstwową, zróżnicowaną budowę ich poszczególne grupy mogą realizować przeciwstawne czynności.
Mięśnie międzyżebrowe – anatomia
Mięśnie międzyżebrowe to pasma mięśniowe, które łączą na niemal całej długości sąsiadujące ze sobą żebra. Przyczepy poszczególnych wiązek znajdują się na dolnej krawędzi żebra wyższego i na górnym brzegu żebra wyższego.
Układ włókien nie jest prostopadły, lecz skośny do osi długiej żebra i różny dla poszczególnych warstw. Pęczki mięśni międzyżebrowych zewnętrznych przebiegają skośnie w dół i ku przodowi (kierunek ten można zobrazować sobie, wykonując ruch wsuwania rąk do kieszeni). Warstwa głębsza – mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne – ma układ prostopadły do zewnętrznej: włókna kierują się od górnego żebra w dół ku tyłowi. Kierunek ten odpowiada ruchowi strzepywania czegoś z koszuli lub bluzki.
Najgłębszą warstwę mięśni międzyżebrowych – o bardzo dużej osobniczej zmienności budowy i najmniejszym znaczeniu z punktu widzenia mechaniki oddychania – stanowią mięśnie podżebrowe. Są to krótkie, pojedyncze wiązki łączące kąty żeber z tylnymi, przykręgosłupowymi częściami żeber znajdujących się o 2–3 poziomy niżej. Kierunek przebiegu tych włókien jest taki sam, jak przypadku mięśni międzyżebrowych wewnętrznych.
Mięśnie międzyżebrowe a budowa klatki piersiowej
Ze względu na fakt, że w obrębie klatki piersiowej znajdują się płuca wymagające odpowiednich warunków do rozprężania się, klatka piersiowa ma sztywną, choć ruchomą strukturę. Z jednej strony zapewnia jej to odporność na zgniatanie przez ciśnienie atmosferyczne i podtrzymuje płuca w stanie rozprężenia, z drugiej – dzięki elastyczności i sprężystości – zapewnia niezbędną ruchomość.
Żebra, jako struktury kostno-chrzęstne, stanowią szkielet klatki piersiowej. Znajdujące się pomiędzy nimi mięśnie międzyżebrowe wypełniają szczelnie przestrzeń, a dzięki swojej sile nie pozwalają na nadmierne oddalanie się żeber od siebie i deformacje klatki piersiowej. Krzyżowy układ włókien poszczególnych warstw mięśni wzmacnia dodatkowo tę konstrukcję i zapobiega m.in. zapadaniu się międzyżebrzy podczas wdechu, co zmniejszyłoby skuteczność ruchów oddechowych.
Rola mięśni międzyżebrowych w oddychaniu
Podstawowym mięśniem oddechowym człowieka jest przepona. Jest to kopulasty mięsień, oddzielający klatkę piersiową od jamy brzusznej. Skurcz przepony skutkuje jej spłaszczeniem i obniżeniem, co powiększa objętość klatki piersiowej i zmniejsza panujące tam ciśnienia. Powoduje to rozprężenie płuc i wykonanie wdechu.
Spadek napięcia przepony wywołuje jej przemieszczenie ku górze (pod wpływem nacisku narządów jamy brzusznej), zwiększenie ciśnienia w klatce piersiowej do wartości wyższych niż atmosferyczne i wykonanie wydechu. Przepona funkcjonuje więc w sposób przypominający nieco działanie tłoka strzykawki.
Podczas wdechu dodatkowe zwiększenie pojemności klatki piersiowej uzyskuje się dzięki działaniu mięśni międzyżebrowych zewnętrznych. Ich skurcz powoduje uniesienie i rozsunięcie żeber, co zwiększa pojemność płuc. Mięśnie te określa się więc mianem wdechowych.
Przeciwstawną rolę pełnią mięśnie wydechowe: międzyżebrowe wewnętrzne i podżebrowe. Ich działanie powoduje obniżenie i zbliżenie do siebie żeber, przez co zwiększa się ich nacisk na płuca.
Mięśnie międzyżebrowe a wysiłek oddechowy
Rola mięśni międzyżebrowych w procesie oddychania zwiększa się bardzo w sytuacjach, gdy jest ono niewydolne. Organizm stara się wtedy zwiększyć efektywność tego procesu i mobilizuje do pełnego wysiłku wszystkie mięśnie, w tym również mięśnie międzyżebrowe. Typowymi sytuacjami są:
- ciężka praca fizyczna,
- intensywna aktywność sportowa,
- duszność w przebiegu chorób, np. obrzęku płuc, astmy oskrzelowej, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
- zła jakość powietrza (niskie ciśnienie parcjalne tlenu, wysokie – dwutlenku węgla),
- przeszkoda mechaniczna w drogach oddechowych,
- przygniecenie z zewnątrz jamy brzusznej i tułowia.
Mięśnie międzyżebrowe aktywnie pracują wówczas w celu cyklicznego zwiększania i zmniejszania objętości klatki piersiowej.
Bóle mięśni międzyżebrowych
Ból mięśni międzyżebrowych nie jest częstym objawem. Spotyka się go przede wszystkim u osób z przewlekłą, ciężką dusznością, która sprawia, że mięśnie międzyżebrowe są bardzo intensywnie wykorzystywane. Dłuższy napad duszności może spowodować ich przeciążenie i zakwaszenie, będące przyczyną bólu.
Najczęściej jednak prawdziwym powodem bólu w międzyżebrzu, interpretowanego przez pacjentów jako ból mięśni, jest nerwoból nerwu międzyżebrowego. Może go wywołać ucisk korzeni przednich nerwów przy wyjściu z kanału kręgowego. Bezpośrednimi przyczynami są: przeciążenie, długotrwałe przebywanie w nieprawidłowej, niefizjologicznej pozycji, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa lub dyskopatia. Chorzy wiążą takie objawy z międzyżebrowymi mięśniami oddechowymi przede wszystkim dlatego, że nerwoból zwykle nasila się przy głębszym wdechu.
Zobacz, jak wygląda pierwsza pomoc przy zatrzymaniu oddychania u dziecka:
