Markery nowotworowe to substancje, które są wytwarzane przez komórki guza, a niekiedy także przez zdrowe tkanki w odpowiedzi na proces nowotworowy, toczący się w organizmie. Są one obecne w moczu lub krwi. Ich badanie stosuje się w celu określenia ryzyka wystąpienia choroby, wczesnego wykrycia nowotworu, postawienia diagnozy, określenia rokowania oraz monitorowania postępów leczenia. Do najczęściej badanych należą markery na raka jajnika, oznaczane jako CA 125.
Co to jest CA 125?
Marker nowotworowy CA 125 jest glikoproteiną, która fizjologicznie występuje w zdrowych komórkach otrzewnej, opłucnej, endometrium oraz komórkach nabłonkowych, które wyścielają ściany jam płodu. Substancja ta nie jest obecna w jajnikach, jednak kiedy rozpocznie się w nich proces nowotworowy, może nastąpić zwiększone wydzielanie CA 125. Dzięki temu badanie jego stężenia może być pomocne w diagnostyce i ocenie ryzyka wystąpienia raka jajnika.
Badanie CA 125 ma znaczenie przy raku jajnika, który wywodzi się z komórek niewytwarzających śluzu. W przypadku nowotworów wydzielających śluz oraz zarodkowych nie obserwuje się nadmiernej ekspresji markera CA 125. Czułość diagnostyczna jest znaczna przy surowiczym, endometrialnym i jasnokomórkowym raku jajnika. Nieprawidłowe stężenie stwierdza się u 83% chorych kobiet.
Badanie CA 125 wykorzystywane jest w monitorowaniu skuteczności leczenia przeciwnowotworowego (zabiegu chirurgicznego, radioterapii, chemioterapii) u pacjentek z rakiem jajnika. Spadek markera nowotworowego sugeruje, że zastosowana terapia przynosi pozytywne skutki. U zdecydowanej większości chorych zaobserwowano związek między stężeniem CA 125 a regresją, stabilizacją i wznowieniem choroby.
Badanie CA 125 – przygotowanie
Badanie CA 125 polega na pobraniu kilku mililitrów krwi z żyły łokciowej. Opisaną i zabezpieczoną probówkę przekazuje się do dalszej analizy. Test przeprowadzany jest w laboratorium diagnostycznym i trwa kilka minut. Nie jest konieczna hospitalizacja ani specjalne przygotowanie. Badanie CA 125 nie wymaga pozostania na czczo. Zalecane jest wypicie szklanki wody oraz powstrzymanie się od palenia tytoniu tuż przed zgłoszeniem się do placówki medycznej.
Ile kosztuje badanie CA 125?
Oznaczenie stężenia markerów nowotworowych jest bezpłatne, jeżeli skierowanie wydaje lekarz specjalista, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ). Takiego zlecenia nie może wystawić lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, a także specjalista, jeżeli wizyta była płatna.
Oznaczenie markerów na raka jajnika można zrobić również bez skierowania. Wówczas pobranie krwi i analiza materiału jest płatna. Koszt badania CA 125 zależy od cennika laboratorium. Cena waha się między 30 a 50 zł.
Marker CA 125 – norma i interpretacja wyników
Wynik badania CA 125 jest gotowy po kilku dniach od pobrania próbki. Interpretacja zawsze należy do lekarza, który zlecił badanie. Wnioski opiera on nie tylko na wartości stężenia markera nowotworowego, ale także na wywiadzie, badaniu fizykalnym, badaniach dodatkowych oraz obecnych objawach klinicznych.
Norma CA 125 wynosi mniej niż 35 UI/ml. Każdy wynik powyżej wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ substancja ta nie jest swoista dla raka jajnika. Nieznacznie podwyższone CA 125 (200–300 UI/ml) obserwuje się:
- u kobiet w I trymestrze ciąży,
- podczas menstruacji,
- u kobiet, które chorują na endometriozę lub inne schorzenia ginekologiczne (np. mięśniaki macicy lub zapalenie przydatków),
- przy zapaleniu lub marskości wątroby,
- przy ostrym zapaleniu trzustki,
- u osób z wodobrzuszem.
Podwyższone CA 125 można zaobserwować również u pacjentów, u których zdiagnozowano raka piersi, płuca, trzustki, jajowodu lub macicy.
CA 125 a endometrioza
Badanie CA 125 wykorzystuje się pomocniczo w diagnostyce endometriozy. Parametr ten jest brany również pod uwagę podczas ustalania dalszego postępowania oraz oceny ryzyka nawrotu choroby po leczeniu operacyjnym. Znacznie wyższe stężenie markera CA 125 stwierdza się w zaawansowanej endometriozie (III i IV stopnia).
Wskazania do badania CA 125
Badanie CA 125 może zostać zlecone przez lekarza ginekologa lub onkologa jako uzupełnienie standardowego badania ginekologicznego. Ma to znaczenie zwłaszcza u tych pacjentek, u których stwierdzono rodzinne występowanie raka jajnika. Poziom CA 125 oznacza się również u osób leczonych z powodu nowotworu jajnika lub endometriozy w celu określenia skuteczności leczenia i oceny ryzyka nawrotu.
Zobacz film: Profilaktyka raka jajnika
Bibliografia:
1. A. Soborczy, A. Deptała, Markery nowotworowe w praktyce klinicznej, Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 4, s. 184–189.
2. A. Markowska, K. Jaszczyńska-Nowinka, Current Gynecologic Oncology, 2012, 10 (2), s. 116–123.
