Co to jest łuk odruchowy? To droga, którą musi przebyć impuls nerwowy od receptora do efektora. Receptor odbiera bodziec, a następnie przekazuje tę informację w postaci impulsu do neuronów czuciowych. Stamtąd impuls trafia do ośrodkowego układu nerwowego, a potem biegnie jako informacja zwrotna do neuronów ruchowych i efektorów, czyli mięśni lub gruczołów.
Łuk odruchowy – schemat: prosty łuk odruchowy i łuk polisynaptyczny
W zależności od tego, ile neuronów bierze udział w przekazywaniu impulsu nerwowego, wyróżnia się łuk odruchowy:
-
monosynaptyczny – inaczej prosty łuk odruchowy, odruch jest realizowany wyłącznie z wykorzystaniem 2 neuronów na poziomie rdzenia kręgowego; prosty łuk odruchowy funkcjonuje tylko podczas rozciągania, jest charakterystyczny dla jelitowego układu nerwowego (należy do grupy odruchów bezwarunkowych);
-
polisynaptyczny – gdy kilka neuronów pośredniczy w przekazywaniu impulsu nerwowego od receptora do efektora, dotyczy to niektórych odruchów bezwarunkowych i warunkowych.
Schemat łuku odruchowego składa się z 5 obowiązkowych elementów niezależnie od jego rodzaju. Są to:
-
receptor – odbiera bodziec,
-
neuron czuciowy – tzw. droga aferentna, przekazuje impuls z receptora do ośrodka nerwowego,
-
ośrodek nerwowy – znajduje się w rdzeniu kręgowym,
-
neuron ruchowy – tzw. droga eferentna, przekazuje impuls z ośrodka nerwowego do efektora,
-
efektor – mięsień lub gruczoł, wykonuje czynność, jaką otrzymał w poleceniu od ośrodka nerwowego.
W ten sposób funkcjonują odruchy bezwarunkowe i warunkowe. Łuk odruchowy jest anatomicznym elementem reakcji odruchowej, występuje naturalnie u człowieka.
Odruchy warunkowe i bezwarunkowe
Są dwa rodzaje odruchów – bezwarunkowe i warunkowe. Odruchy bezwarunkowe są wrodzone i mają bardzo szybką odpowiedź, warunkowe nabywa się w trakcie życia, wymagają powtarzalności w ich trenowaniu, a ich odpowiedź jest nieco wolniejsza niż w przypadku odruchów bezwarunkowych.
Odruchy bezwarunkowe mogą mieć krótszy czas odpowiedzi, ponieważ nie angażują ośrodka kojarzenia w mózgowiu i nie wymagają analizy bodźca. Są to głównie odruchy obronne, reakcja na bodziec pojawia się jeszcze przed dotarciem do mózgu informacji o jego wystąpieniu.
Odruchy wrodzone z okresu życia płodowego u noworodków z czasem wygasają. To m.in. odruch ssania, płaczu, chwytny, pełzania, podparcia i stąpania oraz odruch Moro (reakcją na bodziec dźwiękowy lub nagłą zmianę pozycji ciała jest szybkie wyprostowanie rąk i nóg, wygięcie pleców i odchylenie do tyłu głowy, a następnie zaciśnięcie pięści i objęcie rękoma klatki piersiowej).
Bezwarunkowe odruchy polisynaptyczne to:
-
odruch zginania i wzajemne hamowanie (rozluźnienie prostownika w miejscu odebrania bodźca) – w przypadku wystąpienia bodźca bólowego,
-
odruch skrzyżowanego wyprostu – gdy jedna strona ciała ulegnie podrażnieniu, np. dojdzie do skręcenia kostki, druga strona ciała dostanie wsparcie z ośrodka nerwowego, by ochronić przed upadkiem czy dalszym uszkodzeniem podrażnionego miejsca – ma to związek z odruchami zginania i prostowania.
Odruchy warunkowe są nabyte, ale opierają się na odruchach bezwarunkowych. Badaniem tego typu odruchów zajmował się Iwan Pawłow na początku XX wieku. Odruchy warunkowe powstają w efekcie powtarzania sytuacji, w których postrzeganie angażuje się mózgowie, pełniąc funkcję integracyjną wobec odbieranych zjawisk.
Odruch warunkowy powstaje, gdy bodziec obojętny zaczyna działać jak bodziec bezwarunkowy. Bodziec obojętny musi wcześniej wystąpić kilkakrotnie w konkretnej sytuacji, by zaczął być z nią nierozerwalnie, bezwarunkowo kojarzony. W przekazywaniu informacji w odruchach warunkowych łuk odruchowy jest polisynaptyczny.
