Kwas szczawiowy w największych ilościach występuje głównie w roślinach – szpinaku i botwinie. Przyjmuje się, że człowiek zjada go dziennie około 150 mg, podczas gdy za śmiertelną dawkę uważa się 1500 mg.
Kwas szczawiowy – właściwości i występowanie
Przyjmuje się, że 100 g szpinaku zawiera około 600 mg kwasu szczawiowego, a 100 g botwiny – 700 mg. Jest obecny także w burakach ćwikłowych i orzechach. Zawiera go rabarbar i kakao. Mimo że w 100 g rabarbaru znajduje się 500 mg tej substancji, to uważa się go za najbardziej niebezpieczny ze spożywanych produktów, w związku z wieloma odnotowanymi przypadkami zatrucia tą rośliną. Największa ilość niebezpiecznego kwasu szczawiowego występuje w liściach, znacznie mniej jest go w łodygach.
Lista produktów, które zawierają tę substancję, to:
- rabarbar,
- szczaw,
-
szpinak,
- orzechy,
- soja,
- mocna kawa oraz czarna, liściasta i długo parzona herbata,
- kakao i czekolada.
Jedną z jego ważniejszych cech są właściwości określane jako tzw. powinowactwo do metali. Oznacza to, że zbyt duże spożycie może prowadzić do niedoborów metali, które odgrywają podstawową rolę w organizmie człowieka. takich jak: magnez, wapń, mangan i żelazo. Stąd też szpinak nie jest aż tak dobrym źródłem żelaza jak uważano jeszcze do niedawna. Zawarty w nim kwas szczawiowy powoduje, że organizm jest w stanie przyswoić jedynie 5% zawartych w nim zasobów tego pierwiastka. Dlatego też szpinak powinien być traktowany jako smakowy dodatek do potraw, który dostarcza niewielkie ilości białka i witaminy C.
Kwas szczawiowy – dlaczego jest niebezpieczny?
Długotrwałe przyjmowanie kwasu szczawiowego może prowadzić do bardzo niebezpiecznego w skutkach obniżenia poziomu wapnia we krwi – poniżej wartości krytycznej. Stanowi to bardzo rzadkie, ale realne zagrożenie dla człowieka. Ponadto regularne przyjmowanie niewielkich ilości tej substancji zwiększa ryzyko kamicy nerkowej. Jony wapnia i kwas tworzą tzw. szczawian wapnia, który odkłada się w formie kryształków – te odkładają się w nerkach i pęcherzu moczowym, gdzie dodatkowo rosną. Dlatego też osoby ze zdiagnozowanym schorzeniem muszą tak komponować swoją dietę, aby była ona uboga w kwas szczawiowy. Oczywiście nie zawsze kamica nerkowa powstaje w wyniku jego przyjmowania. Przyczyny schorzenia mogą być całkiem inne. W niektórych przypadkach powoduje ją przyjmowanie w dużych ilościach witaminy C, której organizm człowieka nie potrafi składować i przekształca ją właśnie w szkodliwy związek, jakim jest kwas szczawiowy.
Nie jest on również wskazany dla osób cierpiących na reumatyzm czy dolegliwości ze strony wątroby i układu pokarmowego. Spożywany w nadmiarze może prowadzić do zapalenia stawów, a nawet zahamowania wzrostu w przypadku dzieci.
Nie oznacza to, że należy zupełnie zrezygnować z jedzenia np. szczawiu. Jeśli jest wykorzystywany jako dodatek do zupy, jajka i śmietany, jego działanie jest neutralizowane przez zawarty w tych produktach wapń. Należy pamiętać, że o szkodliwym działaniu substancji decyduje stosunek kwasu do zawartego w potrawie wapnia. Poza tym część z produktów zawiera też wiele innych substancji, które są korzystne dla zdrowia. Należy jedynie przestrzegać dozwolonej dziennej dawki. Jeżeli dieta zawiera większe ilości kawy czy herbaty, wskazane jest dodawanie do nich mleka i spożywanie odpowiedniej ilości wody, czyli około 2,5 l dziennie. Ważne jest uzupełnienie diety w produkty zawierające wapń, czyli pochodzenia zwierzęcego, mleko, nabiał, ale także brokuły czy mak.
Układając jadłospis, zawsze należy pamiętać o zróżnicowanej diecie, dzięki której można uniknąć spożywania w nadmiarze danej substancji, a przy tym dostarczać do organizmu różnorodne składniki odżywcze, co pozwoli zapobiec niedoborom niektórych substancji. W przypadku zdiagnozowanych chorób wszelkie znaczne zmiany nawyków żywieniowych zawsze należy skonsultować z lekarzem.
Kwas szczawiowy – zastosowanie w przemyśle
Kwas szczawiowy znajduje zastosowanie głównie w przemyśle. Używa się go w procesie barwienia tkanin, garbowania i wybielania skóry czy oczyszczania powierzchni metali, drewna i innych surowców. Usuwa rdzę i jest przydatny przy polerowaniu metali. Substancja, która jest wykorzystywana w przemyśle, pozyskiwana jest metodami chemicznymi.
Kwas szczawiowy ma właściwości redukujące i tworzy związki zwane chelatami, przez co jest szeroko stosowany w przemyśle spożywczym – zapobiega brązowieniu warzyw i owoców, co opóźnia proces ich starzenia.
W domu można go używać do wywabiania plam, szczególnie z rdzy i atramentu.
