Rejestracja potencjalnych dawców szpiku to proces prosty i bezpieczny. Dane osoby skłonnej do pomocy innym są wprowadzane do ogólnoświatowej bazy. Umożliwia ona wyszukiwanie odpowiednich dawców dla osób chorych na zagrażające życiu choroby krwi.
Dlaczego potrzebni są dawcy szpiku?
W Polsce co roku rozpoznaje się ok. 10 tysięcy przypadków zachorowań na różne odmiany białaczki, które są nowotworowym rozrostem komórek krwiotwórczych. Niektóre postacie tych chorób można leczyć farmakologicznie, jednak czasami niezbędny jest przeszczep szpiku. Operacja polega na usunięciu chorych komórek krwi i produkującego je szpiku oraz podaniu komórek macierzystych od innej, zdrowej osoby. Aby przeszczep szpiku był skuteczny, dawca musi mieć tkanki o podobnej lub identycznej budowie. Przy odmiennych tzw. antygenach zgodności tkankowej HLA zabieg nie ma szansy powodzenia.
Jaka jest szansa znalezienia dawcy?
Różnorodność budowy genetycznej człowieka i antygenów tkankowych decydujących o powodzeniu ewentualnego przeszczepu jest tak duża, że dla ok. 20–25% osób chorych nie udaje się znaleźć właściwego dawcy szpiku. Dlatego w pierwszej kolejności poszukuje się go wśród najbliższej rodziny. Teoretycznie idealnym kandydatem jest bliźniak jednojajowy, który ma identyczny zestaw genów jak osoba chora.
Dobranie właściwego dawcy jest bardzo trudne. W Polsce w grupie ponad 1,5 miliona zarejestrowanych kandydatów znajduje się komórki macierzyste dla zaledwie 250–300 osób rocznie.
Polecamy: Przeszczep szpiku kostnego: pobieranie, wszczepianie, możliwe powikłania
Zobacz film i sprawdź z czego składa się krew:
Rejestracja dawców szpiku
W wielu krajach istnieją wyspecjalizowane organizacje rejestrujące potencjalnych dawców szpiku. Wykonują podstawowe badania pozwalające określić antygeny tkankowe kandydatów. Organizacje te działają najczęściej jako stowarzyszenia lub fundacje, ponieważ wykonanie odpowiednich testów i zabezpieczenie logistyczne całego procesu jest sprawą kosztowną.
Rejestracja jest dla kandydata na dawcę całkowicie bezpłatna i polega na wypełnieniu formularza zgody na wpisanie do bazy i kwestionariusza dotyczącego stanu zdrowia oraz przekazaniu do badań wymazu śliny (wraz z komórkami śluzówki) z jamy ustnej. Cały proces zwykle nie wymaga bezpośredniego kontaktu z rejestrującą organizacją. Po wstępnym zgłoszeniu telefonicznym lub korespondencyjnym kandydat otrzymuje przesyłkę z formularzami i przyborami do pobrania próbek śliny oraz instrukcją. Pobrany materiał i wypełnione dokumenty odsyłane są do organizacji rejestrującej w kopercie dołączonej do otrzymanej korespondencji.
Po wykonaniu wstępnych badań otrzymanego materiału (które trwają kilka tygodni) kandydat na dawcę otrzymuje powiadomienie o wpisaniu do rejestru.
Polecamy: Biopsja szpiku kostnego i trepanobiopsja – na czym polegają?
W Polsce rejestrację krwiodawców prowadzą m.in.:
- krajowy oddział fundacji DKMS,
- Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa.
Dane dotyczące antygenów tkankowych wszystkich kandydatów są wprowadzane do ogólnoświatowej bazy dawców BMDW (Bone Marrow Donors Worldwide).
Kto może być dawcą szpiku?
Dawcą szpiku może być osoba, która spełnia określone warunki formalne i zdrowotne:
- ma 18–55 lat,
- ma zdolność do czynności prawnych,
- waży więcej niż 50 kg, a wskaźnik BMI nie przekracza 40 (wykluczone są osoby z niedowagą i znaczną otyłością),
- nie choruje na choroby psychiczne,
- nie ma przewlekłych, wykluczających schorzeń ujętych na specjalnej liście.
Wśród dyskwalifikujących stanów wymienia się m.in. niewydolność nerek lub wątroby, czynną chorobę nowotworową, schorzenia autoimmunologiczne, choroby zakaźne (np. WZW, AIDS), stan po transplantacjach lub wielokrotnych, rozległych zabiegach operacyjnych. Ostateczną decyzję o wpisaniu na listę dawców podejmuje kwalifikujący kandydata lekarz.
Jak zostać dawcą?
Aby zostać rzeczywistym dawcą, kandydat musi informować na bieżąco organizację rejestrującą o zmianie danych kontaktowych (numeru telefonu, adresu czy poczty elektronicznej), by w momencie stwierdzenia zgodności jego antygenów tkankowych z osobą chorą można było zorganizować pobranie materiału. Po potwierdzeniu zgody na zabieg i wykonaniu dokładnych badań dawca otrzymuje preparat farmakologiczny, który pobudza szpik do produkcji większej ilości komórek macierzystych. Następnie pobierane są one z krwi obwodowej, a w niewielkiej części przypadków (ok. 20%) z jamy szpikowej kości biodrowej (w czasie krótkiego zabiegu operacyjnego, w znieczuleniu ogólnym). Chory na czas pobierania materiału i rekonwalescencji otrzymuje zwolnienie lekarskie. Oddanie szpiku jest honorowe, nie wiążą się z nim korzyści finansowe. Jeśli szpik oddaje się więcej niż raz, można otrzymać nadawaną przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej odznakę Zasłużonego Dawcy Przeszczepu upoważniającą do korzystania na preferencyjnych warunkach ze świadczeń zdrowotnych i do bezpłatnego otrzymywania niektórych leków.
Dawca ma prawo uzyskiwać informacje na temat skuteczności leczenia biorcy. Bezpośredni kontakt jest możliwy tylko za zgodą obu stron, po dwuletnim okresie karencji i jedynie w tych krajach, gdzie przepisy prawa nie wymuszają anonimowości dawcy i biorcy.
