Zapotrzebowanie na usługi osób, których rolą było rozbawianie innych swoim wyglądem, zachowaniem czy opowiadanymi żartami, istniało już w starożytnych społeczeństwach. Przez wieki błaźni – beztroscy, niezbyt rozgarnięci albo niezwykle przenikliwi, celnie puentujący bieżące wydarzenia – funkcjonowali na królewskich dworach. Umalowani przebierańcy wchodzili także w skład zespołów cyrkowych. Z czasem zaczęto ich kojarzyć głównie z rozrywką dla dzieci. Dlaczego postać, która powinna wzbudzać radość, stała się obiektem fobii?
Przyczyny koulrofobii
Przyczyn fobii psychologowie upatrują zazwyczaj w mechanizmie warunkowania klasycznego. Umysł człowieka uczy się kojarzyć ze sobą pewne bodźce, jeśli doświadcza ich jednocześnie. Przykre emocje związane z określonym obiektem mogą sprawić, że w przyszłości stanie się on przedmiotem irracjonalnego lęku. W związku z tym koulrofobia może dotykać osoby, które np. we wczesnym dzieciństwie usłyszały przerażającą opowieść o klaunie lub doznały przykrości ze strony przebranej za niego osoby. Do tego rodzaju zdarzeń dochodzi jednak relatywnie rzadko, tymczasem skala problemu jest wyjątkowo duża. Z tej przyczyny naukowcy analizują także inne możliwe źródła lęku przed klaunami.
Niepokój, jaki wzbudza postać klauna, związany jest najprawdopodobniej z brakiem możliwości rozpoznania, co naprawdę kryje się za jego przebraniem i groteskowym makijażem. Ludzie nauczeni są odczytywać emocje czy intencje innych osób przede wszystkim z ich twarzy. W związku z tym klaun wydaje się całkowicie nieprzewidywalny, zatem potencjalnie niebezpieczny. Niepokojący jest także sztuczny, permanentny uśmiech takiej postaci. Nikt nie uśmiecha się bez przerwy, dlatego klauni wywołują silny dysonans poznawczy i związany z nim dyskomfort, który może urosnąć do rozmiaru fobii.
Lęk przed klaunami
Lęk, jaki w co dziesiątej osobie wzbudzają klauni, związany jest także z kulturowym stereotypem, jaki powstał po serii głośnych zabójstw popełnionych w Chicago w latach 70. ubiegłego wieku. Sprawcą okazał się John W. Gacy, który pracował charytatywnie w przebraniu klauna. Postrzegana wcześniej w bezpiecznym kontekście postać, której rolą było ubarwianie festynów czy urodzinowych przyjęć dla dzieci, stała się inspiracją dla twórców horrorów. Za sprawą takich postaci jak Tańczący Klaun Pennywise z powieści „To” Stephena Kinga czy Joker z filmu „Mroczny rycerz” w reżyserii Christophera Nolana (ekranizacji jednego z komiksów o Batmanie) w świadomości wielu ludzi utrwalił się wizerunek klauna-mordercy. Co więcej, charakterystyczne przebranie zaczęli wykorzystywać prawdziwi przestępcy, co w dobie mediów społecznościowych prowadzi niekiedy do zbiorowej paniki dotyczącej klaunów. Nic dziwnego zatem, że koulrofobia stała się relatywnie częstym zaburzeniem lękowym.
Na czym polega koulrofobia?
Strach, jaki pojawia się w zetknięciu z różnego rodzaju okolicznościami czy obiektami, jest mechanizmem obronnym, który może uratować człowiekowi życie w sytuacji realnego zagrożenia. Wiąże się z pełną mobilizacją organizmu do ucieczki lub walki. W przypadku fobii lęk pojawia się mimo braku rzeczywistego niebezpieczeństwa. Doświadczająca go osoba ma zwykle świadomość, że nic jej nie grozi, ale mimo to nie potrafi opanować somatycznych objawów paniki, niechęci czy odrazy. Właśnie w taki sposób reagują na widok klauna osoby dotknięte koulrofobią. Niepokój ten może mieć różne nasilenie. Niektórzy koulrofobicy jedynie wzdragają się, spotkawszy na ulicy klauna zabawiającego dzieci, ale bez problemu oglądają pokazy cyrkowe. Inni unikają wszelkich imprez, na których mogą pojawić się umalowani przebierańcy, a natknąwszy się na nich przypadkiem, przeżywają silny lęk z takimi objawami, jak przyspieszone bicie serca, zawroty głowy, mdłości czy uczucie paraliżu.
Skąd się biorą lęki? Dowiesz się tego z filmu:
Jak leczyć koulrofobię?
Wiele fobii specyficznych znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie. Obawa przed kontaktem ze stresogennym bodźcem często sprawia, że chorzy wycofują się z życia społecznego, rezygnują z zawodowego rozwoju, a nawet – w skrajnych przypadkach – unikają wychodzenia z domu. Przed widokiem klauna stosunkowo łatwo jest się uchronić. Zwykle wystarczy zaniechać chodzenia do cyrku czy na uliczne festyny, a także starannie wybierać oglądane filmy. Jeśli koulrofobia jest izolowanym zaburzeniem, można z nią żyć, nie podejmując leczenia.
Zobacz także: Jak leczyć stany lękowe - objawy, rodzaje i przyczyny zaburzenia
Zdarza się jednak, że lęk przed klaunami jest symptomem innych, znacznie poważniejszych problemów psychicznych. Sytuacja taka może dotyczyć osób, u których fobia powstała na skutek opisanego wyżej mechanizmu warunkowania klasycznego. Postać klauna przeważnie skojarzona jest w ich podświadomości z traumatycznymi wydarzeniami czy trudnymi emocjami, które powracają nie tylko na widok umalowanych przebierańców. W takich przypadkach wskazana jest konsultacja psychologiczna, która pozwoli na dokładne zdiagnozowanie problemu i ustalenie najbardziej odpowiedniej w danym przypadku metody terapii.
Bibliografia:
1. B. Radford, Bad Clowns, Albuquerque 2016.
2. E. J. Bourne, Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi, tł. R. Andruszko, Kraków 2011.
