Z semantycznego punktu widzenia pojęcie konstruktywnej krytyki jest pleonazmem. Wywodzące się z łaciny słowo „krytyka” jest z nim bowiem niemal tożsame – oznacza osąd pewnego zjawiska z punktu widzenia określonego systemu wartości, czyli wskazanie zarówno dobrych, jak i złych jego aspektów. Termin „krytyka” ma wydźwięk neutralny, jeśli chodzi o ocenę np. dzieł literackich czy sztuk teatralnych. Zyskało jednak pejoratywne znaczenie w odniesieniu do ludzi, co doskonale obrazuje problem związany z opiniowaniem postaw i zachowań.
Czym jest konstruktywna krytyka?
Ludzie nie lubią być oceniani, ponieważ nie chcą słyszeć negatywnych sądów na swój temat. Te bowiem godzą w ich samoocenę, obniżają samopoczucie. Właśnie dlatego psychologowie rozróżniają pojęcie krytyki konstruktywnej i destruktywnej. Obie mogą być rzeczową analizą postępowania danej osoby, ale o ile ta druga oznacza napiętnowanie jego negatywnych aspektów, pierwsza zostaje przedstawiona z uwzględnieniem emocji, jakie może wyzwolić w odbiorcy. Konstruktywna krytyka to ocena wyrażona w taki sposób, by jej adresat nie poczuł się zraniony, lecz – wprost przeciwnie – zmotywowany do podjęcia wysiłków służących wzmocnieniu własnych atutów i wyeliminowaniu błędów, które popełnia.
Polecamy: Histeria u dorosłych i dzieci – przyczyny i objawy. Jak sobie z nią radzić?
Zasady i przykłady konstruktywnej krytyki
Aby sformułować krytykę konstruktywną dla jej odbiorcy, trzeba pamiętać o kilku istotnych zasadach, ściśle powiązanych z mechanizmami psychicznymi, które uruchamiają się w związku z zasłyszanymi opiniami na własny temat.
Należy zadbać o okoliczności, w których zostanie przedstawiona krytyka służąca konstruktywnym zmianom. Warto wybrać moment, w którym jej adresat jest w dobrym nastroju i nie przeżywa stresu związanego z innymi problemami. Trzeba pamiętać także, że ludzie znacznie lepiej przyjmują opinie na swój temat, gdy nie są one wygłaszane w obecności osób trzecich. Dobrym posunięciem bywa uprzedzenie o chęci przeprowadzenia ważnej rozmowy – pozwala to na psychiczne przygotowanie się do niej.
W wyrażaniu konstruktywnej krytyki niezwykle istotne jest przyjęcie życzliwej postawy wobec jej adresata. Ludzie znacznie chętniej słuchają osób, które okazują im szacunek, sympatię. Łatwiej także biorą pod uwagę opinie wygłoszone z wyraźnie pozytywną intencją. Konstruktywna krytyka powinna być asertywna i pozbawiona negatywnych emocji. Agresja bowiem automatycznie wyzwala reakcje obronne. Osoba zajęta ochroną swojego dobrostanu nie jest zdolna skoncentrować się na merytorycznym przekazie.
Konstruktywną krytykę dobrze jest formułować z użyciem tzw. komunikatów „ja”, czyli mówiąc o osobistych odczuciach, jakie wywołuje postawa danej osoby. Lepiej stwierdzić „jest mi przykro, że zapomniałeś o moich urodzinach”, niż „wiecznie zapominasz o ważnych sprawach”, ponieważ ta pierwsza teza jest w pełni uprawniona (niezależnie od obiektywnych okoliczności zaistniałej sytuacji) i nie piętnuje jej adresata. Wyrażenie subiektywnych uczuć otwiera na dalszą rozmowę.
Polecamy: Przyczyny, objawy i sposoby walki z niską samooceną
Jakie są pierwsze objawy depresji? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie:
Odpowiednio wyrażona konstruktywna krytyka powinna być:
- oparta na faktach, wolna od generalizacji – ocena nie powinna dotyczyć człowieka, lecz jego konkretnych działań (zamiast „jesteś bałaganiarzem” lepiej i uczciwiej jest stwierdzić „źle się stało, że nie utrzymałeś porządku w tych dokumentach”),
- celowa – wygłoszona ocena powinna otwierać możliwości pozytywnych zmian, a nie jedynie służyć wyrażeniu własnej frustracji (np. nie ma sensu krytykowanie tego, na co dana osoba nie ma wpływu),
- niepozbawiona pozytywnej oceny – należy wskazać, które aspekty działań jednostki są dobre (np. „piszesz wartościowe teksty, musisz tylko popracować nad interpunkcją”), docenić jej dotychczasowe starania, bo wzmacnia to poczucie własnej wartości i zachęca do samodoskonalenia.
Celem konstruktywnej krytyki nie jest wskazanie jej adresatowi, jakie popełnia błędy, lecz zmiana jego postawy na właściwą. Dlatego krytyczna opinia powinna stanowić niewielki fragment prowadzonej rozmowy. Należy skupić się przede wszystkim na określeniu pożądanych zachowań, przedstawieniu wartości, ku którym należy dążyć. Krytyka przyniesie konstruktywne skutki wówczas, gdy wysłucha się argumentów jej adresata i pozwoli mu na samodzielne sformułowanie optymalnych propozycji rozwiązania problemu (chętniej je wówczas wprowadzi w życie). Pomocne może być jednak przedstawienie gotowych pomysłów, więc trzeba je wcześniej przemyśleć.
Czemu służy konstruktywna krytyka?
Warunkiem rozwoju i samodoskonalenia jest dystans do samego siebie. Tylko „przeglądając się” w innych ludziach można poznać efekty swoich wysiłków. Dlatego każdą ocenę warto potraktować jako komunikat zwrotny, informację, co już udało się osiągnąć, a nad czym jeszcze trzeba popracować. Niezwykle cenną umiejętnością jest zarówno wyrażanie konstruktywnej krytyki, jak i przyjmowanie jej bez poczucia krzywdy.
Krytyka konstruktywna to podstawa efektywnego wychowania i edukacji młodzieży. Jest ona także narzędziem, którym potrafią posłużyć się dobrzy menadżerowie, by podnieść efektywność pracy swojego zespołu. W relacjach międzyludzkich krytyka konstruktywna pozwala na budowanie opartych o szczerość więzi, w których potrzeby obu stron zostają zaspokojone.
