Komórki glejowe zwane są potocznie glejem lub z języka angielskiego glial cells. Są drugim obok komórek nerwowych, a zarazem najliczniejszym, składnikiem tkanki nerwowej. Rola komórek glejowych jest nieoceniona, a ich odpowiedni stan jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Komórki glejowe (glej): czym są i za co odpowiadają?
Wśród pierwszych badań dotyczących istoty komórek glejowych warto wymienić prace Gabriela Valentina z 1836 r. Naukowiec wysnuł teorię mówiącą o znajdowaniu się w mózgu komórek aktywnych, zwanych pobudliwymi, oraz nieaktywnych, które określane są również komórkami niepobudliwymi. Otworzyło to drogę do odkryć kolejnych naukowców, w tym Rudolfa Virchowa, który jako pierwszy nadał tkance wypełniającej przestrzeń między komórkami nerwowymi nazwę „glej”. Przez lata komórki glejowe uznawano jedynie za rodzaj „asystenta” neuronów, a także tkankę odżywczą, której rolą jest przekazywanie substancji odżywczych z naczyń krwionośnych do neuronów. Dopiero w latach 90. XX w. poznano kolejne funkcje komórek glejowych.
Współcześni badacze wykazali, że komórki glejowe odpowiadają za plastyczność mózgu, a także jego prawidłowe funkcjonowanie. Obecnie wiadomo, że są one swoistymi regulatorami funkcjonowania synaps, które pozwalają na przekazywanie pobudzeń między neuronami (za pomocą specjalnych transmiterów nerwowych), oddziałują na proces przetwarzania informacji oraz uczenie się. Neurobiolodzy podkreślają, że bez prawidłowego funkcjonowania gleju nie ma mowy o działaniu sieci neuronalnych, a nawet najmniejsze zaburzenia jego pracy prowadzą do dysfunkcji lub śmierci neuronów. Jak dowiedziono, niektóre z komórek glejowych usuwają toksyny z mózgu, są źródłem energii dla neuronów, a także metabolizują neuroprzekaźniki, odgrywają ogólną rolę „strażników” homeostazy układu nerwowego.
Warto przeczytać: Glejak anaplastyczny III stopnia złośliwości – objawy i leczenie
Podział komórek glejowych
Wraz z rozwojem nauki dokonano podziału i wyszczególnienia komórek glejowych na mikroglej oraz makroglej. Mikroglejem nazywa się nieneuronalne komórki centralnego układu nerwowego, które wywodzą się z mezodermy. Stanowią około 5–20% wszystkich komórek nieneuronalnych w mózgu. Są najmniejszymi komórkami glejowymi w organizmie. Ich główną rolą jest obrona organizmu przed patogenami (odpowiedź immunologiczna). Jako jedyne mają zdolność do przemieszczania się i pochłaniania substancji toksycznych. Komórki mikrogleju reagują na stres, uszkodzenia układu nerwowego, a także wszelkie inne zaburzenia toczące się w jego obrębie. Naukowcy podkreślają, że spośród wszystkich komórek glejowych to właśnie mikroglej pełni bardzo ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Część lekarzy wskazuje na istotną rolę mikrogleju w rozwoju chorób neurodegeneracyjnych oraz autoimmunologicznych.
Komórki makroglejowe wywodzą się, podobnie jak neurony, z ektodermy. W odróżnieniu od komórek mikroglejowych występują nie tylko w centralnym układzie nerwowym. Standardowo dokonuje się podziału ze względu na lokalizację komórek makroglejowych:
- w ośrodkowym układzie nerwowym (astrocyty, oligodendrocyty, komórki ependymalne, glej radialny, polidendrocyty),
- w obwodowym układzie nerwowym (komórki Schwanna – lemocyty, komórki satelitarne).
W gronie makroglejowych komórek występujących w ośrodkowym układzie nerwowym największą rolę odgrywają astrocyty. Są to największe komórki glejowe w ludzkim organizmie, wykazujące się wysoką odpornością na stany zapalne oraz czynniki stresowe, dzięki czemu spełniają funkcje ochronne dla wrażliwych neuronów. Naukowcy odkryli, że astrocyty wydzielają wiele substancji wzrostowych (nerwowy czynnik wzrostu, czynnik wzrostu pochodzenia mózgowego, zasadowy czynnik wzrostu fibroblastów). Astrocyty odgrywają ważną rolę w procesach naprawczych i wzrostowych neuronów. Zaburzenia pracy komórek glejowych – astrocytów stanowią przyczynę rozwoju chorób neurologicznych oraz psychicznych. Badania dowiodły, że osoby chore na depresję cierpią na zanik astrocytów w korze mózgu, zaburzenia o charakterze maniakalnym są natomiast związane z uszkodzeniami astrocytów.
Zobacz też: Glejak wielopostaciowy – objawy, przebieg, etapy choroby, rokowania i leczenie
Oligodendrocyty są komórkami glejowymi występującymi w istocie szarej i istocie białej mózgowia. Są odpowiedzialne za szybkość i skuteczność przewodzenia impulsów nerwowych w obrębie układu nerwowego. Podobną rolę w obwodowym układzie nerwowym odgrywają komórki Schwanna. Ependyma, zaliczana do komórek glejowych, jest jednowarstwowym nabłonkiem, który wyściela jamy ośrodkowego układu nerwowego. Komórki ependymalne tworzą warstwę nazywaną wyściółką. To właśnie one wchodzą w skład bariery krew – mózg oraz uczestniczą w wymianie substancji między płynem mózgowo-rdzeniowym a tkanką nerwową.
Bibliografia:
1. Gołąb B.K, Traczyk W.Z., Karasek M., Anatomia i fizjologia człowieka: podręcznik dla studentów farmacji, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1986.
2. Longstaff A., Neurobiologia. Krótkie wykłady, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
3. Mika J., Glej – wróg czy przyjaciel?, „Wszechświat” 2014, t. 115.
