Leki przeciwbólowe w ciąży budzą sporo kontrowersji, a przede wszystkim niepokój u przyszłych mam, które powinny ograniczyć ich zażywanie do niezbędnego minimum. W przypadku zaistnienia konieczności ich przyjęcia najlepiej wspomóc się paracetamolem lub ibuprofenem, choć w przypadku tego drugiego nie jest to wskazane w okresie okołoporodowym. Dlatego też, dokonując wyboru leku przeciwbólowego w ciąży, należy wziąć pod uwagę czas jej trwania.
Czy w ciąży można brać tabletki przeciwbólowe?
Podczas ciąży mogą zdarzyć się sytuacje, kiedy konieczne okaże się zastosowanie leków przeciwbólowych, ale należy to robić z dużą rozwagą. Bezpieczeństwo terapii w okresie ciąży jest determinowane czasem trwania leczenia i okresem rozwoju płodu.
Ze względu na nieliczne badania kliniczne przeprowadzone u kobiet w ciąży wiedza dotycząca bezpieczeństwa stosowania środków przeciwbólowych w okresie prenatalnym jest ograniczona. Jednakże istnieją leki przeciwbólowe, które mogą być stosowane w ciąży, ale wyłącznie po wcześniejszej konsultacji z lekarzem i w sytuacjach koniecznych. Informacje na temat bezpieczeństwa działania leków w ciąży znajdują się w klasyfikacji opracowanej przez Agencję Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration, FDA). System ten posiada 5 kategorii (A, B, C, D i X) sformułowanych na podstawie dostępnych danych i stosunku korzyści do ryzyka. Ponadto na ulotkach dołączonych do tabletek przeciwbólowych widnieje informacja o zakazie lub bezpieczeństwie używania ich przez kobiety w ciąży.
Jakie tabletki przeciwbólowe można brać w ciąży?
Najbardziej rozpowszechnionym i uważanym za najbezpieczniejszy środek przeciwbólowy jest paracetamol. Stanowi on lek przeciwbólowy pierwszego rzutu w ciąży. Przez wszystkie trzy trymestry figuruje na liście B, czyli środków, w przypadku których badania przeprowadzone na zwierzętach nie wykazały ryzyka dla płodu, ale nie potwierdzono tego u kobiet w ciąży. Dokładne dzienne dawkowanie paracetamolu należy skonsultować z lekarzem, ale powinno się ono mieścić w granicach 4 g. Paracetamol nie wykazuje działania teratogennego ani toksycznego na płód. Nie zwiększa ryzyka poronienia, porodu przedwczesnego i śmierci płodu.
Środkiem przeciwbólowym drugiego rzutu w ciąży jest ibuprofen. Przez pierwszy i drugi trymestr zaliczany jest do kategorii B, przy czym wskazane jest unikanie ekspozycji na lek w pierwszych tygodniach ciąży. Istnieją doniesienia, że może on zaburzać proces implantacji i podnosi ryzyko poronienia. Stosowanie ibuprofenu w drugim trymestrze ciąży jest bezpieczne w dawce do 600 mg/dobę.
Pochodna kwasu enolowego, jaką jest piroksykam, oraz ketoprofen, naproksen i diklofenak, które oprócz tego, że są znanymi środkami przeciwzapalnymi, to wykazują też działanie przeciwbólowe, przez pierwsze dwa trymestry ciąży występują na liście leków B, ale powinno się je stosować wyłącznie w przypadku zdecydowanej konieczności. Z kolei indometacyna (pochodna kwasu indoilooctowego) do 34 tygodnia ciąży oraz w przypadku leczenia powyżej 48 godzin zaliczana jest do kategorii B tabletek przeciwbólowych dla kobiet w ciąży, a po tym czasie należy już do kategorii D.
Jakie tabletki przeciwbólowe są zabronione w ciąży?
Bezwzględnie nie powinno się zażywać ibuprofenu w trzecim trymestrze ciąży. W okresie okołoporodowym figuruje na liście leków kategorii D, co oznacza, że istnieją dowody na jego niekorzystne działanie na płód, ale w pewnych sytuacjach klinicznych potencjalne korzyści zastosowania przewyższają ryzyko niepożądanego działania ma dziecko (np. w stanach zagrażających życiu lub chorobach, w których inne, bezpieczne leki nie mogą być zastosowane lub są nieskuteczne). Ibuprofen może wydłużyć okres porodu, zmniejszyć czynność skurczową macicy, spowodować nadciśnienie płucne, zmniejszyć ilość płynu owodniowego i podnieść ryzyko przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego Bottala i wytrzewienia wrodzonego.
Lekiem przeciwbólowym zabronionym w ciąży jest kwas acetylosalicylowy, który przez wszystkie trzy trymestry jej trwania zaliczany jest do kategorii D. Jest to substancja czynna występująca w środkach takich jak polopiryna czy aspiryna, które zwiększają ryzyko wytrzewiania wrodzonego, wad serca i rozszczepu podniebienia oraz mniejszej masy urodzeniowej. Dodatkowo jego zażywanie związane jest z wyższą śmiertelnością okołoporodową, wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu dziecka i działaniem teratogennym. Kwas acetylosalicylowy może działać na układ krzepnięcia zarówno u matki, jak i noworodka oraz prowadzić do zwiększonego ryzyka krwawień.
Metamizol to pochodna pirazolonu, która jest lekiem przeciwbólowym w ciąży, jaki należy do kategorii C, co oznacza, że badania przeprowadzone na zwierzętach wykazały działanie niepożądane na płód (działanie teratogenne, embriotoksyczne), ale brak jest badań kontrolowanych u kobiet ciężarnych. Istnieją doniesienia o zwiększeniu ryzyka występowania guza Wilmsa – złośliwego nowotworu nerki u potomstwa kobiet przyjmujących w ciąży metamizol. W okresie okołoporodowym nie należy zażywać środków znajdujących się na liście D, takich jak piroksykam, ketoprofen, naproksen i diklofenak. Lekiem przeciwbólowym przeciwwskazanym przez cały okres trwania ciąży jest fenylbutazon. Substancja ta kumuluje się w organizmie dziecka i wiąże się z ryzykiem zahamowania czynności szpiku u płodu.
Bibliografia:
1. Szałek E., Grześkowiak E., Bezpieczeństwo farmakoterapii w okresie ciąży, „Farmacja Współczesna”, 2008, 1, s. 109-115.
2. Niżnik B., Gaweł K., Stanisz B., Farmaceutyki – pomoc czy zagrożenie dla kobiet w ciąży?, „Farmacja Polska”, 2014, 70(7), s. 373-384.
3. Abel D.E., Bezpieczeństwo farmakoterapii w czasie ciąży, „Ginekologia po Dyplomie”, 2011, 1, s. 29-35.
4. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, Rekomendacje dotyczące postępowania przeciwbólowego w ginekologii i położnictwie. Leczenie bólu u kobiet ciężarnych, rodzących oraz w połogu, „Ginekologia Polska”, 2008, 79, s. 567-577.
