Istota biała to nieodłączna część mózgu, która odpowiedzialna jest za przekazywanie informacji. Przewodzi impulsy pomiędzy neuronami, ale też odpowiada za sprawne działanie i rozwój mózgu. Odgrywa bardzo ważną rolę w procesach poznawczych i umiejętności przyswajania wiedzy. Zbudowana jest z włókien, których grubość również pełni kluczową funkcję w przewodnictwie impulsów. Tworzą ją kolejno: włókna spoidłowe (łączące półkule mózgowe), włókna kojarzeniowe (łączące różne obszary w obrębie jednej półkuli) i włókna rzutowe, czyli aksony (przechodzą przez półkule mózgowe, sięgając aż do kory mózgowej). Nazwa istoty białej pochodzi od koloru białych osłonek mielinowych wokół aksonów.
Rola istoty białej w mózgu
Istota biała mózgu to jedna z podstawowych części tworzących ośrodkowy układ nerwowy. Tworzą ją skupiska wypustek neuronów (aksonów i dendrytów). Biały kolor zawdzięcza budulcowi (osłonkom mielinowym), który jest pochodną tłuszczu. Istota biała znajduje się tuż pod korą mózgu, tworząc tzw. drogi korowo-rdzeniowe i korowo-jądrowe. Występuje również w rdzeniu kręgowym, który łączy się bezpośrednio z korą mózgową. Istota biała prócz roli ochronnej istoty szarej odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu mózgu i działaniu poszczególnych neuronów. Odpowiada za sprawność procesów myślowych, przyswajanie informacji i naukę. Jej działanie i wzrost mogą być stymulowane zewnętrznie w wieku dziecięcym. Osłonki mielinowe, które okrywają istotę białą, kończą okres wzrostu w wieku 25–30 lat. Jednak to stymulacja w wieku dziecięcym głównie poprzez naukę gry na pianinie i naukę języków obcych skutkuje szybszym przyswajaniem wiedzy, dojrzałością emocjonalną, wyższym ilorazem inteligencji.
Jak zbudowany jest mózg? Jakie pełni funkcje? Zobaczcie na filmie:
Istota biała i szara
Istoty biała i szara są od siebie zależne i wspólnie biorą udział w tworzeniu i funkcjonowaniu układu nerwowego. Obydwie znajdują się w rdzeniu kręgowym, w kolumnach grzbietowej, brzusznej i bocznej. Istota biała okrywa istotę szarą, łącząc ją m.in. z neuronami w półkulach mózgowych. Siła połączeń poszczególnych partii mózgu i rdzenia kręgowego zależy od grubości pasm istoty białej. Im grubsze, tym połączenie z lewą bądź prawą półkulą jest mocniejsze i tym samym zachodzi szybsze przekazywanie informacji do neuronów. Każdy człowiek w momencie urodzenia ma 15 miliardów neuronów. Z biegiem lat ich liczba spada, na co wpływają również używki, takie jak alkohol, narkotyki. Jak wykazują badania, na proces kurczenia się liczby neuronów mają wpływ również emocje, w tym silny stres. Ich spadek związany jest ponadto z osłabianiem pasm istoty białej, a co za tym idzie, słabszym przewodnictwem wysyłanych impulsów. W konsekwencji przekłada się to na zaburzenia w logicznym myśleniu i ocenie sytuacji oraz na rozwój wielu chorób.
Zmiany w istocie białej mózgu
Niedobory substancji białej bądź niska jakość połączeń między neuronami towarzyszą wielu chorobom. Stwardnienie rozsiane, porażenie mózgowe, schizofrenia, alzheimer, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja – jedną z przyczyn ich rozwoju jest degradacja istoty białej. Wiąże się to z uszkodzeniem lub całkowitym brakiem mieliny (otoczki włókien nerwowych) w ośrodkowym układzie nerwowym. Z nieprawidłowym funkcjonowaniem istoty białej i jej słabym przewodnictwem w neuronach wiązana jest również dysleksja. Według badań wywołana jest przez zakłócenia impulsów w częściach mózgu odpowiedzialnych za czytanie i pisanie.
Zmiany demielinizacyjne w istocie białej mózgu nadal pozostają przedmiotem badań i zmuszają naukowców do szukania odpowiedzi, czy niedorozwój mieliny jest przyczyną, czy może skutkiem zakłóceń sygnałów wysyłanych przez neurony. Zbyt małej ilości istoty białej przypisuje się również brak zdolności koncentracji w wieku dziecięcym. W dorosłym życiu może mieć to konsekwencje związane z zaburzeniami pamięci słownej i operacyjnej.
Jedną z poważnych chorób związaną z degradacją istoty białej jest choroba Binswangera. Powstaje ona na skutek całkowitej utraty przez aksony osłonki mielinowej. Do podstawowych objawów choroby należą: luki w pamięci, spowolnione procesy myślenia, apatia, brak energii, niemożność szybkiego uczenia się i brak zainteresowania środowiskiem. Choroba rozpoczyna się w okresie dzieciństwa i postępuje. Diagnostyka zmian zachodzących w mózgu i przewodnictwa neuronów przeprowadzana jest na podstawie rezonansu magnetycznego.
U wielu chorych mogą wystąpić ogniska naczyniopochodne w istocie białej mózgu. Przyczyną pojawiania się tych zmian może być niedokrwienie tkanki mózgowej, skutkujące udarem. Dochodzi do tego w wyniku miażdżycy, cukrzycy, palenia papierosów lub brania narkotyków.
Bibliografia:
- Alan Longstaff: Neurobiologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
