Dioksyny są trującymi związkami, które mogą doprowadzić do niepłodności i mutacji w kodzie genetycznym. Przyczyniają się do rozwoju zmian nowotworowych. Zdaniem naukowców aż 90% dioksyn przedostaje się do organizmu człowieka wraz z pożywieniem.
Czym są dioksyny?
Dioksyny to związki chemiczne zaliczane do grupy trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO). Są obecne w środowisku, zwłaszcza na terenach wiejskich. Mają zdolność do przenikania przez skórę człowieka, drogi oddechowe, lecz najczęściej przedostają się do organizmu z pożywieniem. Mianem dioksyn określa się grupę ponad 400 związków, trafiających do środowiska wskutek działalności człowieka.
Źródłami dioksyn są spalanie oraz spopielanie odpadów, produkcja stali, wytapianie rudy, a także pozostałe procesy przemysłowe, które wytwarzają bądź przetwarzają określone związki chemiczne (m.in. chlor, chlorowane fenole, herbicydy). W przyrodzie dioksyny występują naturalnie jako skutek uboczny pożarów, wybuchów wulkanów i innych tego typu zdarzeń. Znaczny wzrost stężenia trujących związków chemicznych obserwuje się jednak od mniej więcej 100 lat.
Wpływ dioksyn na zdrowie
Lekarze oraz naukowcy biją na alarm, ponieważ dioksyny są substancjami, które mają zdolność długotrwałego kumulowania się w organizmie. W ten sposób jeszcze bardziej przyczyniają się do wystąpienia wielu chorób. Uważa się, że szkodliwe działanie dioksyn może objawiać się nawet w drugim pokoleniu, pomimo braku bezpośredniego narażanie na działanie tych związków chemicznych. Część dioksyn ma zbliżoną budowę do hormonów steroidowych (w tym hormonów płciowych). Zaliczana jest do substancji egzogennych, które mogą powodować zmiany w układzie endokrynnym. Dioksyny mogą wpływać na wytwarzanie, metabolizm, transport, wydzielanie, a nawet wydalanie hormonów z organizmu. Wszelkie problemy z utrzymaniem ciąży, niepłodność mają najczęściej źródło w zaburzeniach gospodarki hormonalnej. Lekarze nie wykluczają, że źródłem tego typu kłopotów mogą być właśnie zatrucia dioksynami.
Dioksyny mogą kumulować się w tkance tłuszczowej już od wczesnego etapu życia płodowego, ponieważ bez problemu przenikają przez barierę krew – łożysko. Na późniejszym etapie życia dioksyny przedostają się do organizmu dziecka głównie za sprawą mleka matki. Poza tkanką tłuszczową kumulują się głównie w tkankach wątroby. Na szkodliwy wpływ dioksyn jest wrażliwy układ immunologiczny. Szkodliwe związki chemiczne wpływają na wzrost stężenia kortykosteroidów, zmiany w składzie białek osocza oraz inwolucję grasicy. Dioksyny znacznie obniżają sprawność układu odpornościowego, co ma związek ze wzrostem podatności na infekcje, choroby tarczycy, zmiany neurodegeneracyjne, torbielowatość jajników, zaburzenia psychomotoryczne u dzieci. Długotrwała kumulacja dioksyn przyczynia się do negatywnej zmiany profilu lipidowego we krwi, zaburzeń ośrodkowego oraz obwodowego układu nerwowego, zmian neurobehawioralnych, zaburzeń układu krążenia, zaburzeń układu oddechowego, niedowapnienia szkliwa zębów, a nawet podatności na cukrzycę.
Występowanie dioksyn w żywności oraz w środowisku
Dietetycy są zgodni, że większość dioksyn obecnych w organizmie ludzkim przedostaje się do niego za pośrednictwem żywności. Do określenia zawartości dioksyn wykorzystuję się dwa oznaczenia: TEF (z ang. toxicity equivalency factors), czyli współczynnik toksyczności poszczególnych grup dioksyn oraz TEQ (z ang. toxic equivalent), czyli równoważnik toksyczności, określający sumaryczny poziom toksyczności. Stężenie dioksyn podaje się najczęściej w nanogramach TEQ na kilogram masy danego produktu, czyli ng-TEQ/kg.
Największa ilość dioksyn spożywana jest z mięsem, mlekiem i jego przetworami (serem, twarogiem) oraz jajkami. Średnia zawartość dioksyn wynosi:
- w mleku: 0,1–0,6 ng-TEQ/kg,
- w serze: 0,2–11,2 ng-TEQ/kg,
- w maśle: 0,6–7,5 ng-TEQ/kg,
- w drobiu: 0,3–12,8 ng-TEQ/kg,
- w wołowinie: 2,4–12,6 ng-TEQ/kg,
- w rybach morskich: 4,2–40 ng-TEQ/kg,
- w rybach słodkowodnych: 1,2–9,4 ng-TEQ/kg,
- w żółtku jaja: 0,6–8,3 ng-TEQ/kg.
Grillowanie potraw, w tym również warzyw, powoduje wzrost stężenia dioksyn nawet kilkudziesięciokrotnie. Dla przykładu: surowa wieprzowina zawiera 0,005–2,4 ng-TEQ/kg, natomiast ta sama porcja mięsa po grillowaniu ma nawet 20–50 ng-TEQ/kg.
Bibliografia
1. Czarnomski K., Izak E., Trwałe zanieczyszczenia organiczne w środowisku. Rozporządzenie Wspólnoty Europejskiej nr 850/2004. Materiały informacyjne, Warszawa 2004.
2. Grochowalski A., Dioksyny w spalinach ze spalarni i w żywności, Kraków 2006.
3. Żukiewicz-Sobczak W., Chmielewska-Badora J. i in., Wpływ dioksyn na środowisko i organizm człowieka, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2012.
