Neurony lustrzane zostały odkryte w 1996 roku przez Giacoma Rizzolattiego, Leonarda Fogassiego i Vittoria Gallesego podczas rejestrowania zachowań mózgu małp wykonujących określone czynności skierowane na osiągnięcie celu. Stąd też neurony te nazywane są jako „monkey see, monkey do”. Neurony lustrzane to grupa komórek nerwowych powiązanych z pewnymi zachowaniami empatycznymi, społecznymi i naśladowczymi. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodków mózgu, w których występują neurony lustrzane, może być jedną z przyczyn zaburzeń w spektrum autyzmu.
W jaki sposób można poprawić pracę mózgu? Czy to możliwe?
Czym są neurony lustrzane?
Neurony lustrzane to grupa komórek nerwowych, czyli neuronów, uaktywniających się podczas wykonywania pewnej czynności, a także podczas obserwacji innej osoby podejmującej tę czynność. Działania, które się obserwuje, wywołują odruch nerwowy w mózgu, taki sam jakby się wykonywało daną czynność własnoręcznie. Można stwierdzić, że w obserwatorze uruchamia się ten sam mechanizm neuronalny, który uaktywnia się w czasie jego działania. Dla przykładu: neurony lustrzane są bezpośrednio odpowiedzialne za wywoływanie chęci do ziewania, kiedy widzi się inną ziewającą osobę. Dodatkowo stwarzają możliwość naśladowania przez noworodki ruchów wykonywanych przez dorosłych opiekunów. Entuzjaści neuronów lustrzanych twierdzą, że ich trening może polepszyć osiągnięcia edukacyjne uczniów.
O aktywacji neuronów lustrzanych nie przesądza obserwacja każdego przypadkowego ruchu, ale liczy się jego celowość. Uruchamiają się, kiedy ma się do czynienia z interakcją między działającym sprawcą a jego obiektem.
Lustrzane neurony zostały po raz pierwszy zaobserwowane na początku lat 90. ubiegłego stulecia. Zostały odkryte w mózgu człowieka i małp przez zespół włoskich neuronaukowców z Uniwersytetu w Parmie kierowany przez Giacoma Rizzolattiego. Zaczynają funkcjonować już w okresie płodowym, a ich aktywność leży u podłoża komunikacji między płodem a matką. Jest to rodzaj komórek ruchowych zlokalizowanych w tzw. korze ruchowej położonej w obszarze płata czołowego mózgu, w pobliżu rejonu związanego z rozwojem języka.
Neurony lustrzane a empatia
Neurony lustrzane powiązane są nie tylko z zachowaniami naśladowczymi, ale także empatycznymi i społecznymi. Pozwalają lepiej zrozumieć rozmówcę, czuć doświadczane przez niego emocje, a nawet, zdaniem niektórych, przewidywać intencje. Neurony lustrzane uważane są za fundament empatii. To one sprawiają, że na twarzy pojawia się smutek, kiedy widzimy, że ktoś płacze, albo uśmiech, gdy z drugiego człowieka emanuje szczęście. Sprawiają, że w obliczu cudzych problemów wyciąga się pomocną dłoń. Umożliwiają utworzenie tzw. s–identity, czyli tożsamości z innymi.
Dzięki neuronom lustrzanym ćwiczy się empatię, która w sposób znaczący wpływa na nawiązanie i podtrzymywanie relacji międzyludzkich, rozbudza się pewność siebie, podnosi otwartość na świat i umiejętność zarządzania ludźmi, poprawia jakość pracy w grupie i zdolność konstruktywnego rozwiązywania kryzysów. Przez niektórych badaczy neurony lustrzane określane są mianem „neuronów, które ukształtowały cywilizację”.
Neurony lustrzane a autyzm
Neurony lustrzane a autyzm to niezwykle intrygująca zależność. Część badaczy w wadliwym działaniu tych komórek nerwowych dopatruje się przyczyn autyzmu, a nawet schizofrenii. Twierdzą, że z powodu niesprawności działania systemu neuronów lustrzanych osoby z zaburzeniami ze spektrum autystycznego przejawiają deficyty językowe. Może to też tłumaczyć niezdolność osób chorych na autyzm do oceny zamiarów innych ludzi. Neurony lustrzane odpowiadają za umiejętności społeczne, których osoby z autyzmem nie nabywają lub posiadają je w ograniczonym stopniu. Pogląd ten nazywany jest „hipotezą rozbitych luster”.
Czy mózg można trenować? Można! Zobaczcie jak taki trening wygląda:
Czym jest mit neuronów lustrzanych?
Cudowne właściwości neuronów lustrzanych okazały się w większości mitem. Wiele ciekawych informacji na ten temat znajduje się w książce pod tytułem „Mit neuronów lustrzanych” autorstwa Gregory’ego Hickoka – specjalisty w dziedzinie neuronauki i profesora nauk kognitywnych na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine. Twierdzi on, że neurony lustrzane są jednym z najbardziej przereklamowanych pomysłów w psychologii. Dodatkowo wskazuje zarówno na słabości badań prowadzonych w tym temacie, jak i ich nadinterpretacje. Badacz nie wątpi w istnienie neuronów lustrzanych, a w zasadność przypisywanych im funkcji.
Hickok kieruje zarzuty wobec tzw. klasycznej teorii neuronów lustrzanych, która dotyczy rozumienia przez nie celowości ruchu. Uważa, że tylko wykonawca danej czynności wie, co mamy na myśli i jaki ma cel, podejmując ją. Ponadto ta sama czynność może oznaczać coś zupełnie innego w zależności od sytuacji (kontekstu, w jakim jest wykonywana) czy osoby. Dla przykładu: filiżankę można chwycić z zamiarem napicia się kawy, podania jej komuś innemu czy po prostu przestawienia w inne miejsce.
Następnie badacz podaje w wątpliwości pogląd, że neurony lustrzane są zaangażowane w rozumienie mowy, co opierałoby się na umiejętności naśladowania ruchów. Jest zdania, że umiejętność wykonywania ruchów związanych z mową nie jest konieczna do komunikacji. Na potwierdzenie tego jako główny przykład podaje komunikowanie się osób z porażeniem mózgowym za pomocą metod komunikacji alternatywnej i wspomaganej.
Bibliografia:
1. Hickok G., Mit neuronów lustrzanych, Kraków, Copernicus Center Press, 2016.
2. Kapusta A., Problem intersubiektywności w świetle współczesnej neurokognitywistyki: od neuronów lustrzanych po narrację, „Studia Philosophiae Christianae”, 2008, 44(2), s. 127-164.
3. Bereś A., Awantura o neurony lustrzane, „Tygodnik powszechny”, 2017, 2, s.12-14.
4. Rostowski J., Rostowska T., Rola systemu lustrzanych neuronów w rozwoju języka i komunikacji interpersonalnej, „Psychologia Rozwojowa”, 2014, 19(2), s. 49–65.
