Mutyzm diagnozowany jest przez lekarza psychiatrę, logopedę lub psychologa. Przyczyny tego stanu mogą być różne. Najczęściej jest on związany z lękiem, zaburzeniami emocjonalnymi lub psychicznymi. Zazwyczaj rozpoznaje się go u dzieci między 3. a 5. rokiem życia. Leczenie mutyzmu powinno rozpocząć się jak najwcześniej po postawieniu diagnozy. W tym celu stosuje się psychoterapię.
Co to jest mutyzm?
Mutyzm jest zaburzeniem polegającym na ograniczeniu lub całkowitym braku mówienia przy zachowaniu prawidłowego rozumienia innych osób, możliwości porozumiewania się innymi sposobami (np. pismem). Może występować mimo nieuszkodzonych ośrodków mowy i słuchu w korze mózgowej. O zaburzeniu mówi się, kiedy jego objawy utrzymują się przez co najmniej 1 miesiąc. Może ono dotyczyć dorosłych i dzieci. Największą liczbę przypadków rozpoznaje się między 3. a 5. rokiem życia.
Przyczyny mutyzmu są różne. Występuje on w przebiegu takich chorób, jak schizofrenia, autyzm, histeria, a także przy wadach w budowie anatomicznej krtani, jamy ustnej, języka i podniebienia. Bardzo często ma podłoże psychiczne: dotyczy osób nieśmiałych, lękliwych. Mutyzm u dzieci może być związany z niechęcią do mówienia z powodu istniejącej wady wymowy, ze stresem związanym z nową sytuacją (np. pójście do przedszkola, rozpad rodziny) lub z przebywaniem w środowisku patologicznym i doświadczaniem przemocy. Odnotowano także przypadki mutyzmu dziecięcego w rodzinach dwujęzycznych, kiedy dziecko nie znało lub nie chciało porozumiewać się w innym języku.
Mutyzm u dorosłych może pojawić się w wyniku udaru lub być jednym z objawów choroby psychicznej oraz przeżycia silnej traumy. Wiąże się on również w niewyleczonym zaburzeniem, które przetrwało do wieku dorosłego. Przejawia się trudnościami w komunikacji, nawiązywaniu kontaktu i wypowiadaniu się na forum.
Zobaczcie, w jaki sposób wspierać chorego:
Rodzaje mutyzmu
Ze względu na przyczynę mutyzmu wyróżnia się mutyzm funkcjonalny (psychogenny) i organiczny. Pierwszy rodzaj zaburzenia jest związany z obecnością niekorzystnych czynników zewnętrznych i psychicznych, które powodują, że dziecko nie chce mówić. Natomiast mutyzm organiczny jest związany z występowaniem nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy lub uszkodzeniem obszarów w korze mózgowej, które za nią odpowiadają.
Ze względu na objawy mutyzmu dzieli się go na:
- mutyzm całkowity – osoba dotknięta tym zaburzeniem nie mówi wcale, może jednak porozumiewać się z otoczeniem za pomocą gestów, mimiki, krzyku lub bezgłośnego szeptu,
- mutyzm sytuacyjny – osoba przestaje mówić w sytuacjach, które są dla niej nowe lub stresujące, a w innych warunkach mówi normalnie i nie przejawia żadnych zaburzeń; objawy mutyzmu mijają wraz z ustąpieniem trudnej sytuacji,
- mutyzm wybiórczy – pacjent rozmawia z pewnymi osobami, a z innymi nie (np. rozmawia z domownikami, a nie odzywa się w szkole), często reaguje płaczem lub agresją na jakąkolwiek próbę nawiązania z nim kontaktu przez obcą osobę.
Zdarza się, że mutyzm dziecięcy i niechęć do mówienia mogą się nasilać. Dzieje się tak, kiedy nie jest prowadzona odpowiednia terapia zaburzenia lub najbliższe otoczenie nie wspiera dziecka i reaguje negatywnie na jego problem. Skutkiem jest utrwalenie niemówienia.
Jak rozpoznać mutyzm dziecięcy?
Dziecko z mutyzmem powinno być zbadane przez psychologa, logopedę i lekarza psychiatrę. Diagnozę stawia się, jeżeli istnieją poniższe warunki:
- zaburzenie trwa minimum miesiąc,
- dziecko rozumie mowę, wykonuje polecenia i potrafi komunikować się z otoczeniem w sposób niewerbalny (za pomocą gestów, mimiki, nieartykułowanych dźwięków),
- sytuacje, w których dziecko nie mówi, są powtarzalne i przewidywalne.
Aby rozpoznać mutyzm dziecięcy, należy wykluczyć inne zaburzenia, które przebiegają z brakiem mowy. Są to m.in.: autyzm, niepełnosprawność intelektualna, zaburzenie mowy związane z uszkodzeniem mózgu (afazja) oraz wady słuchu.
Leczenie mutyzmu
Leczenie mutyzmu powinno rozpocząć się jak najszybciej od postawienia diagnozy. Dzięki temu zmniejszy się ryzyko utrwalenia niechęci mówienia. Polega ono na psychoterapii behawioralnej, która obejmuje naukę sposobów radzenia sobie z lękiem i stresem, kształtowanie nowych zachowań, wzmacnianie pewności siebie oraz rozwój komunikacji i umiejętności społecznych. Terapia mutyzmu powinna być dostosowana indywidualnie.
Rodzice i nauczyciele powinni wiedzieć, jak pracować z dzieckiem z mutyzmem, aby skutecznie wspierać proces terapii. Nie można zmuszać go do mówienia, zwracać mu uwagi na jego problem, zmuszać do komunikacji ani izolować od innych. Należy wypracować także sposoby komunikacji zastępczej. Dziecko powinno czuć, że może liczyć na zrozumienie i wsparcie.
Bibliografia:
1. J. Czapla, Ja się nie odzywam : problemy dziecka z mutyzmem wybiórczym, w: Czym jest mutyzm wybiórczy. Warunki diagnozy. Terapia dziecka z mutyzmem, Głos Pedagogiczny. - 2016, nr 77, s.17-19.
