Przez Światową Organizację Zdrowia (ONZ) kleptomania uznawana jest za chorobę, a konkretnie jedno z zaburzeń psychicznych polegających na braku kontroli nad impulsami, które kierują zachowaniem. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 patologiczna kradzież została oznaczona symbolem F63.2. Wraz z nałogowym hazardem, piromanią i trichotillomanią (chorobliwym wyrywaniem włosów) trafiła do kategorii zaburzeń nawyków i popędów.
Co to jest kleptomania?
Zgodnie z definicją zawartą w ICD-10 kleptomania „polega na powtarzającej się trudności lub niemożności powstrzymania się od kradzieży przedmiotów, które nie są zabierane dla osobistego użytku ani z chęci zysku. Zamiast tego rzeczy skradzione mogą być wyrzucane, rozdawane lub zbierane. Zachowanie to idzie również w parze z wzrastającym uczuciem napięcia przed kradzieżą i gratyfikacji podczas tego czynu i bezpośrednio po jego dokonaniu”. Do kleptomanii nie zalicza się kradzieży:
- dokonywanych z premedytacją, z potrzeby zysku, zemsty, itp.,
- spowodowanych organicznymi zaburzeniami psychicznymi (np. otępiennymi, amnestycznymi),
- wywołanych zaburzeniami afektywnymi lub depresyjnymi.
Kleptomania jest chorobą chroniczną. Jej pierwszy epizod zdarza się najczęściej przed ukończeniem 30. roku życia, ale po okresie pokwitania. Kleptomania zwykle nie występuje u dzieci. W ich przypadku ewentualne kradzieże są najczęściej wynikiem potrzeby zwrócenia na siebie uwagi dorosłych. Według statystyk kleptomania dotyczy głównie kobiet, aczkolwiek obserwacja taka może wynikać z faktu, że mężczyźni rzadziej szukają fachowej pomocy. Kleptomania może dotyczyć każdego, niezależnie od finansowego czy społecznego statusu. Chory nie kradnie bowiem z potrzeby posiadania określonych przedmiotów. Zwykle też wybiera rzeczy o niewielkiej wartości rynkowej. Kleptoman jest przy tym świadom faktu, że kradzież jest nielegalna i nieakceptowana społecznie. Po jej dokonaniu ma wyrzuty sumienia, ponieważ jest to postępowanie niezgodne z jego moralnymi standardami. Odczuwany dyskomfort sprawia, że chory zwykle ukrywa swoją przypadłość przed bliskimi.
Kleptomania – przyczyny
Istnieje kilka teorii na temat przyczyn kleptomanii. Wykazano, że patologiczna skłonność do kradzieży często współwystępuje z innymi schorzeniami psychicznymi – uzależnieniami, fobiami, zaburzeniami odżywiania, nastroju, preferencji seksualnych. Kleptomania może być także spowodowana uwarunkowaniami genetycznymi. Stwierdzono korelację pomiędzy tą przypadłością a występowaniem u najbliższych krewnych chorego np. problemu alkoholowego, zaburzeń psychicznych. Wielu badaczy stawia tezę, że kompulsywne kradzieże są formą rozładowania napięcia emocjonalnego, jakie powstaje na skutek życiowych niepowodzeń, kryzysów, traum, czy też poczucia braku akceptacji otoczenia.
Według innych koncepcji kleptomanem zostaje się przez przypadek. Kradzież wiąże się bowiem ze skokiem adrenaliny, aktywuje ośrodek nagrody (przyjemności) – wciąga tak samo jak np. hazard. Takie balansowanie na granicy ryzyka rozpatrywane jest także jako forma autoagresji.
Jak rozpoznać kleptomanię? Objawy choroby
Kleptomanię należy odróżniać od kradzieży powodowanej frustracją, chęcią zysku czy zaimponowania innej osobie. Nie wolno jej też mylić z działaniami wywołanymi przez środki psychoaktywne albo związanymi z chorobą psychiczną. Charakterystyczne symptomy, w oparciu o które można zdiagnozować kleptomanię, to:
- utrzymująca się w czasie potrzeba zawłaszczania przedmiotów (pojedyncze incydenty nie świadczą o chorobie),
- spontaniczne (niezależne od woli chorego) pojawianie się impulsu do kradzieży i niezdolność do oparcia się tej potrzebie,
- towarzyszące kradzieży napięcie emocjonalne, które po jej dokonaniu zostaje rozładowane i zastąpione chwilowym uczuciem ulgi i satysfakcji,
- poczucie wstydu związane z chorobą, ukrywanie jej w obawie przed napiętnowaniem ze strony otoczenia,
- obawa przed sytuacjami, które są okazją do kradzieży.
Kleptomania – leczenie
Osoby cierpiące na kleptomanię rzadko szukają pomocy u specjalisty z powodu wstydu, jaki wywołuje w nich choroba. Terapię najczęściej podejmują wówczas, gdy zostaną przyłapane na gorącym uczynku. Niejednokrotnie do leczenia zmusza je nakaz sądowy.
Jedną z metod leczenia kleptomanii jest farmakoterapia oparta o inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny, czyli preparaty, które zwiększają aktywność tego neuroprzekaźnika.
Serotonina wywołuje u chorych lepsze samopoczucie, w związku z czym rzadziej doświadczają oni dyskomfortu, który zmusza do dokonania kradzieży.
Kleptomanię leczy się także z wykorzystaniem różnych metod psychoterapii. Terapia poznawczo-behawioralna pomaga chorym oduczyć się niepożądanego nawyku i zastąpić go zachowaniami społecznie akceptowanymi. Terapia racjonalno-emotywna służy zmianie schematów myślenia, które są przyczyną impulsów popychających do kradzieży.
Kleptomania a prawo
W świetle prawa osoba z orzeczoną kleptomanią nie jest złodziejem i nie ponosi karnych konsekwencji swoich czynów. Chroni ją artykuł 33 kodeksu karnego, według którego „nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem”. W celu rozpoznania choroby powołuje się biegłych psychiatrów. Jeśli stwierdzą oni u oskarżonej osoby kleptomanię, zostanie ona skierowana na przymusowe leczenie.
