Nadgarstek jest rozbudowanym kompleksem kości i połączeń stawowo-więzadłowych, który pozwala na wykonywanie wielu złożonych ruchów ręki. Pośrednio nadgarstek bierze również udział w pracy palców, z których wyjątkowe znaczenie w funkcjonowaniu ręki mają kciuki. To w ich obszarze znajdują się tabakierki anatomiczne.
Czym jest tabakierka anatomiczna?
Tabakierka anatomiczna nazywana jest również dołkiem promieniowym. Tabakierka anatomiczna to miejsce widoczne na grzbietowej stronie dłoni nad pierwszą kością śródręcza. Tabakierka anatomiczna pojawia się podczas pracy kciuka, szczególnie w czasie jego odwodzenia. Zanika po powrocie kciuka do rozluźnionej pozycji wyjściowej.
Tabakierka anatomiczna – anatomia
Tabakierka anatomiczna to głęboki dołek o trójkątnym kształcie. Ramiona trójkąta tworzy od strony łokciowej ścięgno mięśnia prostownika długiego kciuka. Od strony promieniowej tabakierka ograniczona jest mięśniem prostownika krótkim kciuka oraz mięśniem odwodziciela długim kciuka. Z góry, u wierzchołka trójkąta, tabakierka ograniczona jest troczkiem prostowników.
Dno tabakierki anatomicznej stanowią kości nadgarstka: kość łódeczkowata i kość czworoboczna większa. Tabakierkę anatomiczną przed środowiskiem zewnętrznym chroni skóra dłoni.
Tabakierka anatomiczna wbrew niewielkim rozmiarom ma bogatą zawartość. W jej dnie przebiegają tętnica promieniowa z towarzyszącymi jej żyłami i naczyniami włosowatymi, lokalne naczynia chłonne oraz ścięgna mięśni promieniowych nadgarstka długiego i krótkiego. Natomiast grzbietowo tabakierkę anatomiczną krzyżuje nić gałęzi powierzchownej nerwu promieniowego i żyła odpromieniowa.
Zobaczcie, jak zbudowany jest układ kostny człowieka:
Jak rozpoznać tabakierkę anatomiczną w dłoni?
Tabakierka anatomiczna ujawnia się tak często w ciągu dnia, ile razy pracuje kciuk w odwodzeniu, np. podczas chwytania przedmiotów, pisania na klawiaturze czy gestykulowania podczas rozmowy.
Aby przekonać się o jej rzeczywistej budowanie i miejscu występowania na dłoni, warto przeprowadzić krótkie doświadczenie. Wystarczy wykonać tzw. gest autostopowicza lub gest uniesienia kciuka w górę.
Gest kciuka do góry, bardzo wyraźnie uwidacznia tabakierkę anatomiczną w dłoni.
Tabakierka anatomiczna nie pojawi się u osób z zaburzeniami napięcia mięśni dłoni, np. w wyniku porażeń wiotkich, gdzie zniesione jest napięcie mięśni dłoni bądź podczas porażenia spastycznego, w którym kciuk zaciśnięty jest w pięści. W obu sytuacjach nie nastąpi ruch odwodzenia kciuka.
Uszkodzenia tabakierki anatomicznej
Uszkodzenia tabakierki anatomicznej mogą wystąpić w przebiegu zapalenia ścięgna mięśnia odwodziciela długiego kciuka oraz prostownika krótkiego kciuka. Najczęstszą przyczyną stanu zapalnego są urazy i przeciążenia, w których dochodzi do powtarzania mocnego chwytu połączonego z odwiedzeniem kciuka i ręki, np. u matek podnoszących dziecko do góry wiele razy w ciągu dnia bądź sportowców: tenisistów, golfistów, wędkarzy. Uszkodzenie tego typu nosi nazwę zespołu Quervaina.
Konflikt mięśniowo-ścięgnisty w obrębie tkanek tabakierki anatomicznej może być wywołany zmianami kostnymi w obrębie dalszej nasady kości promieniowej i stanowić powikłania po złamaniu czy stłuczeniu tej okolicy. Zaburzenia tabakierki mogą wystąpić również na tle zmian zwyrodnieniowych i reumatoidalnych kości nadgarstka po stronie promieniowej.
Objawy chorej tabakierki anatomicznej
Objawy uszkodzonej tabakierki to przede wszystkim:
- ból uciskowy oraz podczas ruchu w obrębie kciuka i wyrostka rylcowatego kości promieniowej
- ból promieniujący w kierunku przedramienia
- obrzęk okolicy tabakierki i nadgarstka
- ograniczenie chwytania i przywodzenia ręki
- trudności w codziennych czynnościach domowych, zawodowych czy portowych.
Leczenie tabakierki anatomicznej
Pierwszym krokiem jest unieruchomienie poprzez zastosowanie ortezy rehabilitacyjnej utrzymującej kciuk w niewielkim odwiedzeniu, a nadgarstek w wyproście. Rehabilitację uszkodzonej tabakierki warto wspomóc fizykoterapią, stosując zabiegi jonoforezy, miejscowej krioterapii i pola magnetycznego. Leczenie powinno obejmować działania przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz zmniejszające obrzęk.
Pochodzenie nazwy tabakierki anatomicznej
W szesnastowiecznej Europie tabaka miała szerokie zastosowanie w medycynie. Wierzono, że zażywanie zioła może wyleczyć wiele chorób zakaźnych i przynieść ukojenie nerwowe czy łagodzić chroniczne migreny. Wszechstronne lekarstwo wymaga jednak odpowiedniego dawkowania. Standardowo sproszkowaną tabakę należało zażywać w ilości nie większej niż szczypta.
Aby wygodnie spożywać tabakę, jedną ręką nabierano szczyptę zioła i sypano w dołek promieniowy drugiej ręki. Tabakierka anatomiczna stanowiła idealną miarkę tabaki oraz zapewniał wygodną aplikację pod nos, którym wciągano proszek.
Metoda zażywania tabaki z tabakierki anatomicznej na dobre zadomowiła się nawet na dworach królewskich i jest praktykowana do dziś.
Bibliografia:
J. Sokołowska – Pituchowa (red.): Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa, 2005.
