Co to jest benzen (C6H6)? Normy w powietrzu, zastosowanie i objawy zatrucia

Do zatrucia benzenem dochodzi najczęściej u osób pracujących w przemyśle: chemicznym, gumowym, farmaceutycznym, tworzyw sztucznych, lakierniczym itp. Według Centralnego Instytutu Ochrony Pracy w Polsce narażonych jest na nie ok. 8 tys. pracowników, dlatego też zatrucie nie jest częste. Warto zaznaczyć, że najwyższe dopuszczalne stężenie benzenu w powietrzu środowiska pracy wynosi 10 mg/m3, a wartość NDSCh – 40 mg/m3.

Benzen (C6H6) – co to jest?

Benzen, zapisywany jako wzór sumaryczny C6H6, to związek organiczny otrzymywany podczas przeróbki węgla kamiennego i ropy naftowej. Jest toksyczny i rakotwórczy, dlatego też stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Ponadto wykazuje działanie narkotyczne. Został odkryty w 1825 r. przez Michaela Faradaya, który wyodrębnił go z gazu świetlnego z londyńskiej lampy gazowej. Z kolei w 1845 r. Charles Mansfield wyodrębnił po raz pierwszy ten związek organiczny ze smoły węglowej. Benzen (benzol) nosi swoją nazwę dopiero od 1843 r. – nadał mu ją Justus von Liebig. Produkowano go od 1849 r. na skalę przemysłową. Od 1849 r. służy jako surowiec do produkcji detergentów, barwników, tworzyw sztucznych i medykamentów. Stanowi również składnik benzyny silnikowej.

Właściwości i zastosowanie benzenu

Benzen (C6H6) to bezbarwna substancja, która ma ostry zapach. Ponadto ten związek słabo rozpuszcza się w wodzie, za to lepiej w rozpuszczalnikach organicznych, takich jak: naftalen, wosk bądź tłuszcze. Benzen po podpaleniu ma kopcący płomień. Ciepło jego spalania wynosi 9470 kcal/kg. Substancja ta jest trwała chemicznie. Z kolei łatwo ulega m.in. reakcjom: acylowania, alkilowania oraz katalizowania kwasami Lewisa. Warto podkreślić, że jest to substancja toksyczna.

Zastosowanie benzenu wynika głównie z potrzeb przemysłu. Najczęściej stosuje się go jako składnik: lakierów, pestycydów, włókien syntetycznych, barwników, a także do otrzymywania – acetonu, aniliny, fenolu i bezwodnika maleinowego. Obecnie, ze względu na jego wysoką szkodliwość, zastępuje się go innymi, mniej toksycznymi rozpuszczalnikami.

Norma benzenu w powietrzu

Benzen powszechnie stosowany jest w przemyśle, jednak, jako że jest dostępny także w benzynie, spalinach, dymie tytoniowym, wodzie pitnej i produktach spożywczych, stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. 

Benzen w powietrzu to główne zagrożenie – wchłania się drogą oddechową. Innym sposobem jest absorbcja substancji przez skórę (forma ciekła). Aby nie doszło do zatrucia, jej dopuszczalny poziom wynosi 5 µg/m3. Jeśli stężenie wpisane w skalę jakości powietrza jest wyższe niż norma benzenu w powietrzu, to zaleca się albo skrócenie czasu przebywania na powietrzu (szczególnie przez kobiety w ciąży, dzieci i osoby starsze, a także z chorobami alergicznymi skóry, oczu i układu krążenia), albo zaleca się całkowite unikanie lub ograniczenie do minimum czasu przebywania na powietrzu. 

Jeśli poziom benzenu był wysoki, a osoba mimo tego przebywała na zewnątrz, w przypadku pogorszenia stanu zdrowia należy natychmiast skonsultować się ze specjalistą.

Polecamy: Mapa smogu - jak sprawdzić, czy jesteśmy zagrożeni?

Zatrucie benzenem – kiedy występuje i jakie są objawy zatrucia?

Benzen jest toksyczny, dlatego stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Jego niskie stężenie powoduje uszkodzenie szpiku kostnego i negatywnie wpływa na procesy krwiotwórcze w organizmie. Wyższe stężenie wpływa narkotycznie na organizm. 

Jeśli stwierdza się ostre zatrucie benzenem, to mogą pojawić się też objawy takie jak: ból i zawroty głowy, znużenie, duszności, wymioty, drgawki, a nawet utrata przytomności. Osoba z zatruciem nie reaguje na światło, a temperatura jej ciała spada. Jeśli stężenie benzenu było bardzo wysokie, może nastąpić nawet utrata świadomości i śmierć. Do zgonu dochodzi w przeciągu kilku minut po arytmii i zaburzeniach oddychania. Warto podkreślić, że może występować także przewlekłe zatrucie benzenem. Przy jego lekkiej formie zostają uszkodzone wątroba i nerki, powstają zaburzenia metaboliczne (brak apetytu, problemy w trawieniu), a także pojawia się ogólne zmęczenie. Podczas przewlekłej odmiany pojawiają się m.in. krwawe wybroczyny i silne krwotoki z nosa. 

Jeśli do zatrucia doszło w skutek dostania się benzenu przez skórę, to w krótkim czasie powstają na niej zmiany skórne, pojawia się świąd, przesuszenie, zaczerwienienie i obrzęk.