Ciśnienie tętnicze to miara nacisku krwi na ściany tętnic, jaki powstaje na skutek pracy serca. Im wyższa objętość wyrzutowa serca i mniejsza pojemność łożyska naczyniowego (w jego części tętniczej), tym wyższe jest ciśnienie tętnicze.
Ciśnienie skurczowe i rozkurczowe – jak tworzy się ciśnienie tętnicze?
Ciśnienie tętnicze to skutek pracy serca. Jego odpowiednia wartość jest niezbędna do tego, by utrzymywać przepływ krwi z aorty do mniejszych tętnic i na obwód – do naczyń włosowatych w narządach ciała. Dzięki różnicy ciśnień w poszczególnych strukturach układu krążenia krew przedostaje się do żył i dalej – z powrotem do serca.
Ciśnienie tętnicze jest proporcjonalne do efektywności pracy serca. Im większa jest jego objętość wyrzutowa (czyli ilość krwi wydostająca się z lewej komory do aorty w czasie skurczu), tym ciśnienie jest wyższe. Drugim istotnym elementem, który wpływa znacząco na wartości uzyskane w trakcie pomiaru jest opór łożyska naczyniowego. Im jest ono szersze (czyli im większą ma pojemność), tym niższe ciśnienie uzyska się przy identycznej intensywności pracy serca.
Ile powinno wynosić prawidłowe ciśnienie krwi? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Pomiar ciśnienia tętniczego
Ciśnienie tętnicze mierzy się zwykle za pomocą aparatów mankietowych, zakładanych na ramię. Szerokość mankietu musi być dostosowana do długości ramienia – pomiar wykonany u osoby dorosłej przy użyciu wąskiego, dziecięcego mankietu (i odwrotnie) będzie pokazywał nieprawidłowe wartości. Aparaty pomiarowe dzieli się na rtęciowe (najdokładniejsze), manometryczne i stosowane obecnie najczęściej – elektroniczne. Badanie polega najczęściej na osłuchiwaniu tętnicy łokciowej poniżej mankietu i obserwacji ciśnienia, przy którym powstaje w niej i zanika szum związany z uciskiem na naczynie.
Wynik badania ciśnienia tętniczego zwyczajowo opisuje się w skrócie literami RR (rzadziej od angielskiego sformułowania blood pressure literami BP). Przedstawia się go w postaci dwóch liczb. Pierwsza z nich określa tzw. ciśnienie skurczowe, druga – ciśnienie rozkurczowe. W prawidłowo zapisanym wyniku pomiaru pierwsza wartość jest zawsze wyższa od drugiej.
Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego
Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego są zależne od wieku pacjenta. Dla dzieci przedział referencyjny określa się za pomocą tzw. siatek centylowych, pozwalających określić, jakie wartości są statystycznie najczęstsze u zdrowych dzieci o określonym wieku, płci i wzroście.
U osób dorosłych za normę uważa się wartości niższe niż 145 mmHg dla ciśnienia skurczowego i 95 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Za bezpośrednio zagrażające zdrowiu i życiu chorego ciśnienie tętnicze uznaje się wyniki 180/110 i wyższe. Niepokój powinno budzić podwyższenie nawet jednej z tych wartości, co może się zdarzać w niektórych przypadkach. Interwencji lekarskiej będzie więc wymagała na przykład osoba z RR 150/120 albo 220/95.
Ciśnienie skurczowe
Ciśnienie skurczowe – SBP (ang. Systolic Blood Pressure) to ciśnienie mierzone w tętnicach podczas skurczu mięśnia sercowego, gdy krew tłoczona jest na obwód. To właśnie związany ze skurczem lewej komory chwilowy wzrost ciśnienia powoduje powstanie fali tętna (pulsu) wyczuwalnej przy ucisku tętnicy obwodowej.
Zbyt wysokie ciśnienie skurczowe wynika najczęściej z małej objętości łożyska naczyniowego w jego tętniczej części. Przyczyną jest zwykle miażdżyca (zwężająca światło naczyń i powodująca spadek elastyczności ściany tętnic) albo skurcz ściany tętnicy powstający pod wpływem stymulacji nerwowej (przez układ wegetatywny) lub hormonalnej (np. noradrenaliną wydzielaną przez nadnercza w sytuacjach stresowych). Efektem utrzymującego się podwyższonego ciśnienia jest choroba nadciśnieniowa.
Niskie ciśnienie skurczowe to konsekwencja zbyt małego rzutu serca (wynikającego np. z jego lewokomorowej niewydolności, zwężenia zastawki aortalnej albo aorty). Przyczyną może też być nadmierne rozszerzenie tętnic, co zdarza się m.in. w przebiegu:
- nadmiernej stymulacji przez przywspółczulną część układu autonomicznego (np. w czasie gwałtownych reakcji emocjonalnych),
- zbyt wolnej reakcji naczyń na zmianę pozycji ciała (z siedzącej lub leżącej na stojącą – następuje wówczas omdlenie),
- wstrząsu anafilaktycznego spowodowanego reakcją alergiczną.
Powodem obniżenia ciśnienia skurczowego może też być zmniejszenie objętości krwi krążącej, spowodowane np. przez znaczne odwodnienie albo krwotok.
Ciśnienie rozkurczowe
Ciśnienie rozkurczowe – DBP (ang. Diastolic Blood Pressure) – jest mierzone w trakcie rozkurczu lewej komory, czyli wtedy, gdy zastawka aortalna jest zamknięta. Jego prawidłowa wartość jest utrzymywana na właściwym poziomie dzięki elastyczności ściany aorty i dużych tętnic. Po rozciągnięciu i wypełnieniu krwią w trakcie skurczu powracają one do pierwotnego kształtu podczas rozkurczu, zmniejszając różnicę między ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym oraz usprawniając przepływ krwi.
Obniżone ciśnienie rozkurczowe jest zwykle skutkiem zmniejszonej reaktywności ściany naczynia, opisanej wyżej reakcji anafilaktycznej lub niewydolności lewokomorowej mięśnia sercowego. Powodem znaczącego obniżenia tego parametru może też być wada zastawki aortalnej o typie niedomykalności, gdy w fazie rozkurczu, przy zamkniętej zastawce, przez szczeliny pomiędzy jej płatkami część krwi powraca do komory serca. Typowym objawem dla takiej wady jest bardzo duża różnica pomiędzy ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym. Zbyt wysokie ciśnienie rozkurczowe świadczy najczęściej o miażdżycy tętnic, reakcji na leki albo nieprawidłowej stymulacji neurohormonalnej.
Jak działa układ krążenia? Dowiesz się tego z filmu:
Jak obniżyć podwyższone ciśnienie skurczowe lub rozkurczowe?
Obniżanie ciśnienia tętniczego to element procesu leczenia, który powinien być starannie zaplanowany na podstawie badania lekarskiego i dodatkowej diagnostyki. Wynika to z faktu, że regulacja objętości łożyska naczyniowego, ilości krwi krążącej oraz rzutu serca związana jest z wieloma wpływającymi na siebie wzajemnie mechanizmami neurohormonalnymi. Dlatego leki obniżające ciśnienie powinny być przepisywane przez lekarza, który na stałe opiekuje się chorym. Spotykane często, szczególnie wśród osób starszych, nawet doraźne stosowanie leków przepisanych innej osobie jest niedopuszczalne i może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia.
