Ciało migdałowate jest częścią tzw. układu limbicznego, który składa się z różnych struktur mózgowia. Ich wspólną rolą jest regulacja różnego typu zachowań dotyczących emocji oraz stymulacja procesów związanych ze stresem, pamięcią, koncentracją, a także budowaniem motywacji do określonych działań. W popularnym ujęciu często traktuje się ten układ jako część mózgu odpowiedzialną m.in. za emocje.
Zobaczcie, kiedy stres nam szkodzi, a kiedy może pomóc:
Ciało migdałowate i jego lokalizacja
Ciało (jądro) migdałowate jest zlokalizowane pomiędzy skroniową częścią półkuli mózgu, a komorą boczną. Występuje symetrycznie po obu stronach. Składa się anatomicznie z wielu jąder i dróg nerwowych. Swoją nazwę zawdzięcza kształtowi. Funkcjonalnie dzieli się je na dwie części o przeciwstawnym działaniu. Jedna z nich, ewolucyjnie starsza – tzw. korowo-przyśrodkowa – pobudza określone reakcje, a druga – podstawno-boczna – powstała w późniejszych fazach kształtowania się mózgu w jego współczesnym kształcie. Ma ona bardziej rozwinięte powiązania z korowymi częściami mózgu. Jej działania są w większym stopniu regulowane przez świadomość. Pełni głównie rolę hamującą reakcje uczuciowe. Dzięki wzajemnemu oddziaływaniu obu części możliwe jest regulowanie zachowań w sferze emocji i utrzymywanie w niej dynamicznej równowagi.
Liczne powiązania ciała migdałowatego pozwalają mu na wymianę bodźców z innymi ośrodkami wywołującymi lub modulującymi reakcje oraz przekazywanie impulsów do układu wegetatywnego i struktur zawiadujących sferą motoryczną (ruchową). Stymulacja przez jądro migdałowate powoduje w układzie autonomicznym głównie pobudzenie jego części adrenergicznej (związanej z walką, agresją, intensywną aktywnością).
Niektóre z dróg ciała migdałowatego (drogi podkorowe) odpowiedzialne są też za reakcje odruchowe, które są wyzwalane w sytuacjach nagłych, wymagających natychmiastowego działania. Drogi korowe z kolei przetwarzają bodźce, które mogą być głębiej i dłużej analizowane – wiążące się z emocjami i zachowaniami społecznymi. Reakcje te są bardziej złożone, podlegają też modulacji związanej ze świadomym przepracowywaniem pewnych sytuacji czy uczuć.
Działanie ciała migdałowatego
Ciało migdałowate bazuje w swych reakcjach na licznych bodźcach, które są do niego doprowadzane z różnych źródeł, przy pomocy tzw. dróg aferentnych, czyli wstępujących. Stanowią one informacje wejściowe, które przetworzone w jądrze migdałowatym skutkują powstaniem nie tylko zachowań, ale również reakcji motorycznych i wegetatywnych. Wiadomo, że pod wpływem impulsów zewnętrznych organizm reaguje zwiększoną aktywnością – np. pobudzeniem czy nawet agresją i odruchowymi działaniami zmierzającymi do usunięcia przyczyny pojawiającego się niekorzystnego zjawiska. Zachowaniom tym towarzyszą też zmiany tętna, ciśnienia krwi i napięcia mięśni. Za wszystkie te reakcje odpowiadają impulsy wysyłane do różnych ośrodków drogami zstępującymi (eferentnymi). Całość powiązań anatomicznych i funkcjonalnych ciała migdałowatego z innymi ośrodkami mózgu (zlokalizowanymi w pniu, wzgórzu, regionach ruchowych kory mózgowej czy struktur niższego rzędu) jest bardzo skomplikowana i w dalszym ciągu jest przedmiotem wielu badań naukowych prowadzonych zarówno przez anatomów, jak i neurofizjologów.
Pierwotne obserwacje wskazywały na znaczną rolę ciała migdałowatego w przetwarzaniu negatywnych emocji i reakcji oraz decydowaniu o podjęciu walki lub ucieczce w sytuacjach stresowych. Według późniejszych badań im większa jest ta struktura mózgu, tym większe są zdolności danego osobnika do tworzenia relacji społecznych z innymi ludźmi i radzenia sobie w różnych środowiskach. Dlatego obecnie podkreśla się rolę ciała migdałowatego w sferze emocjonalno-uczuciowej człowieka.
Zaburzenia emocji i uczuć
Dysfunkcje ciała migdałowatego wiązane są z niedoborem lub brakiem emocji i uczuć u niektórych ludzi. Już dawno wyniki badań wskazywały na zależność pomiędzy niedorozwojem lub wtórnym, częściowym zanikiem tej części mózgowia a objawami niektórych chorób (np. autyzmu lub stanów lękowych). Opisywano mały rozmiar i zdecydowanie mniejszą liczbę neuronów znajdowanych w obszarze ciała migdałowatego u ludzi, którzy mieli problemy z nawiązywaniem kontaktu z otoczeniem i tworzeniem więzi rodzinnych lub społecznych. Współczesne badania potwierdzają, że u takich chorych niektóre obszary jądra migdałowatego mają zmniejszoną aktywność. Nie zawsze jednak można potwierdzić, że oba elementy tworzą ścisły związek przyczynowo-skutkowy.
Wykorzystanie nowoczesnych technik badania ośrodkowego układu nerwowego pozwala na lepsze zrozumienie fizjologii mózgu. Duże znaczenie mają tu współczesne techniki obrazowe i dokumentujące elektryczną czynność mózgu, które umożliwiają uwidocznienie aktywności określonych ośrodków (rezonans magnetyczny, badania przepływu krwi, elektroencefalografia i jej odmiany). Jednak struktury mózgowia, w tym ciało migdałowate, nadal jeszcze kryją wiele tajemnic, szczególnie w zakresie swojej czynności: tworzenia się określonych schematów działania, emocji i uczuć, zachowań, zapamiętywania, kojarzenia, uczenia się i reagowania na bodźce zewnętrzne. Nowe odkrycia mogą znacząco zwiększyć możliwości współczesnej medycyny i psychologii.
W jaki sposób można usprawnić pracę mózgu? Zobaczcie na filmie:
