Należy podkreślić, że chwilowy, podwyższony poziom kortyzolu jest w wielu przypadkach przydatny. To właśnie kortyzol wraz z testosteronem i adrenaliną mobilizują do działania, uruchamiając potrzebne do tego pokłady energii. W zdrowym organizmie pełni wiele dobrego, jednak dopiero badanie stężenia kortyzolu może stwierdzić, czy w danym organizmie występuje on w normie.
Kortyzol – co to jest?
Kortyzol to wytwarzany przez nadnercza hormon określany przez specjalistów jako hormonu stresu. Dzieje się tak dlatego, że poziom kortyzolu wzrasta wraz z poziomem stresu.
Stężenie kortyzolu wykazuje wahania dobowe, ze szczytem w godzinach rannych i spadkiem w późnych godzinach nocnych. Maksymalne stężenie pojawia się pomiędzy godziną 6:00 a 8:00 i wynosi 150–250 ng/ml. Z kolei najniższe jest pomiędzy godziną 23:00 a 4:00 (< 50 ng/ml). Rytm dobowy wydzielania kortyzolu jest regulowany przez centralny (sic!) układ nerwowy, a profil tego jest zależny od pory snu i czuwania – podkreśla dr n. med. Agnieszka Adamczak-Ratajczak („Rytmy okołodobowe melatoniny i kortyzolu w wybranych chorobach neurologicznych”, praca doktorska, Poznań 2014).
Warto pamiętać, że kortyzol pełni ważną rolę w organizmie człowieka. Przede wszystkim: wykazuje działanie przeciwzapalne, wpływa na odpowiedni poziom glukozy we krwi, zwiększa ciśnienie krwi, zatrzymuje sól w organizmie i zwiększa wydalanie potasu, uwalnia aminokwasy i hamuje szybkość wchłaniania ich przez mięśnie, a także przyspiesza rozkład kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych. Niestety, jego nadmiar szkodzi organizmowi. Przewlekły, podwyższony poziom kortyzolu prowadzi do wielu chorób, np. zespołu Cushinga, chorób tarczycy, niepłodności czy nowotworów.
Aby zapewnić sobie zdrowie, świetną kondycję i samopoczucie, warto wykonać badanie kortyzolu, które wykaże, czy jego poziom jest w normie, podwyższony bądź obniżony.
Kortyzol – badanie: jak się przygotować?
Badanie kortyzolu wykonywane jest u osób, u których podejrzewa się zespół Cushinga, mających nadciśnienie tętnicze, bóle i zawroty głowy, zaburzenia cyklu miesięcznego lub niskie libido, zwiększone pragnienie, wielomocz, stany depresyjne, częste, trudne do wyleczenia infekcje, a także u cierpiących na bezsenność. Ponadto warto wykonać badanie stężenia kortyzolu, gdy występują objawy takie jak częste omdlenia, nadmierne zmęczenie, niskie ciśnienie krwi i luźne stolce. Powyższe symptomy wskazują na zachwianie poziomu kortyzolu – podwyższenie bądź obniżenie jego stężenia.
Badanie kortyzolu jest szybkie i polega na pobraniu niewielkiej ilości krwi z żyły łokciowej. Aby uzyskać w pełni miarodajny wynik badania kortyzolu, należy:
- na kilka dni przed badaniem wyeliminować stres (w miarę możliwości),
- 2–3 dni przed badaniem nie spożywać alkoholu,
- być na czczo w dniu badania – na 12 godzin przed nim nie można spożywać posiłków, pić kawy i herbaty (rano można wypić maksymalnie 1 szklankę wody),
- pobrać krew w godzinach porannych (bądź według zaleceń specjalisty),
- odstawić leki przed pobraniem krwi (lub według zaleceń lekarza),
- odpocząć 15 minut przed pobraniem krwi.
- Wyniki badania kortyzolu będą gotowe do odebrania po kilku dniach (ok. 3 dni lub zależnie od laboratorium).
Kortyzol – norma
Stężenie kortyzolu jest zależne od konkretnej godziny w ciągu dnia i nocy. Największy poziom, czyli 150–250 ng/ml, osiąga między godziną 6:00 a 8:00, natomiast najniższe stężenie, wynoszące < 50 ng/ml, występuje pomiędzy godziną 23:00 a 4:00. Warto jednak podkreślić, że na wynik badania wpływają różne czynniki, takie jak: zdenerwowanie i duży stres, nadmierny wysiłek fizyczny, dieta redukcyjna, a także zła jakość i nieodpowiednia ilość snu. Nie bez znaczenia są także infekcje, gorączka czy otyłość. Należy o tym pamiętać i uwzględnić te czynniki przed wykonaniem badania. Jeśli jednak masz już wynik kortyzolu, najlepiej udać się z nim do specjalisty, który oceni go w oparciu o dane kliniczne.
Jak czytać wyniki morfologii? Dowiesz się tego z filmu?
Co oznacza podwyższony kortyzol? Jak obniżyć?
Podwyższony kortyzol może mieć związek ze zwiększonym wydzielaniem hormonu ACTH (adrenokortykotropowego). Wynikać to może z gruczolaka przysadki, guza nadnerczy bądź nowotworów tarczycy lub płuc (każdy z nich wydziela ACTH). Wysoki poziom kortyzolu stwierdza się również u osób mających guza nadnerczy wydzielającego kortyzol. Wysokie stężenie tego hormonu występuje także u osób, które są leczone glikokortykosteroidami. Warto wziąć pod uwagę, że nieznaczne podwyższenie kortyzolu może występować w trakcie depresji, anoreksji, stanach przewlekłego stresu, po ciężkim wysiłku fizycznym, a także przedłużającej się bezsenności.
Sposoby na obniżenie poziomu kortyzolu:
- Dbaj o komfortowy i długi sen.
- Naucz się redukować stres – unikaj sytuacji i ludzi, które go powodują.
- Wykonuj ćwiczenia relaksacyjne, takie jak joga, ćwiczenia oddechowe, medytacja.
- Zadbaj o regularną i umiarkowaną aktywność fizyczną.
- Unikaj restrykcyjnych diet.
- Stosuj zbilansowaną dietę.
Zobacz także: Kortykosteroidy (Glikokortykosteroidy) - skutki uboczne ich stosowania, mechanizm działania
Niski poziom kortyzolu – co on oznacza?
Jeśli wynik badania kortyzolu wskazuje, że poziom kortyzolu jest za niski, świadczyć to może o chorobie Addisona (pierwotna niedoczynność kory nadnerczy) lub o wrodzonym przeroście nadnerczy. Taki stan rzeczy występuje także u osób, które nie mają enzymów odpowiadających za syntezę hormonów. Warto jednak podkreślić, że stężenie kortyzolu zależy od wielu czynników, nie należy się zatem obawiać bez wcześniejszej konsultacji wyniku z lekarzem.
