Wyższe czynności nerwowe obejmują zdolność wykonywania ruchów złożonych, rozpoznawania przedmiotów czy wyrażania swoich myśli za pomocą mowy. Upośledzenie struktur mózgowych odpowiedzialnych za wyższe czynności nerwowe i zaburzenia mechanizmów tych czynności powoduje zaburzenia określane jako apraksja, agnozja i afazja.
Apraksja – co to jest?
Na początek warto wyjaśnić podstawowe pojęcia związane z wyższymi czynnościami nerwowymi mózgu. Są to:
- praksja – zdolność do wykonywania ruchów złożonych,
- gnozja – umiejętność rozpoznawania znanych osób, przedmiotów, orientacja przestrzenna,
- mowa – sposób, w jaki człowiek wyraża myśli i może się porozumiewać.
Anatomicznie tym czynnościom odpowiadają określone struktury mózgowe, a konkretnie określone pola w korze mózgowej.
Apraksja to niemożność wykonywania złożonych sekwencji ruchowych. Główną jej przyczyną jest uszkodzenie kory mózgowej, a konkretnie – kory kojarzeniowej płata czołowego lub ciemieniowego, najczęściej półkuli dominującej. Nie jest to jednostka chorobowa ograniczająca ruchomość. Osoby z apraksją nie mają niedowładów ani zaburzonego czucia, rozumienia czy uwagi. Ruchomość, a także siła ich kończyn są zachowane. Apraksja dotyczy wyłącznie złożonych czynności. Osoby nią dotknięte mogą wykonywać czynności proste.
Apraksja – podział
Wyróżnia się następujące postacie apraksji:
- Apraksja ruchowa (kinetyczna) – ta postać apraksji objawia się niezgrabnością ruchów, ich niepewnością, a tym samym nieskutecznością. Chory wie, co chce zrobić, ale nie potrafi. Jest to spowodowane zaburzeniem wzorców pamięciowych w mózgu danego aktu ruchowego. Apraksja ruchowa dotyczy strony przeciwnej do uszkodzenia. Jeśli więc dotyczy lewej ręki, to uszkodzenie kory mózgowej najprawdopodobniej zlokalizowane jest po stronie prawej. Najczęściej do apraksji ruchowej dochodzi przy uszkodzeniu okolicy przedruchowej płata czołowego półkuli dominującej. Niestety, nigdy nie jest tak, że przy uszkodzeniu jednej strony objawy będą występować wyłącznie po stronie przeciwstawnej. Jak wiadomo, półkule mózgowe kontaktują się ze sobą. Jeśli włókna spoidłowe pomiędzy półkulami zostaną przerwane i nie przekażą informacji do lustrzanych obszarów drugiej półkuli, spowoduje to zaburzenie czynności dodatkowego płata w przeciwległej półkuli, wywołując objawy również w drugiej ręce. Apraksja ruchowa polega na tym, że chory nie jest w stanie np. pisać, uczesać się, zapiąć guzika, nie mówiąc już o grze na instrumentach czy innych złożonych czynnościach.
- Apraksja wyobrażeniowa (ideacyjna) – jest to rodzaj apraksji polegający na tym, że chory w połowie wykonywania jakiejś złożonej czynności traci wyobrażenie, jak powinny wyglądać jej dalsze etapy. Złożone czynności składają się zazwyczaj z kilku etapów. Można sobie wyobrazić sytuację, w której ktoś prosi chorego o wyjęcie długopisu z szuflady. Osoba ta bez problemu otworzy szufladę. Jednak później nie jest w stanie podjąć kolejnego etapu ruchu i nie potrafi wyciągnąć przyboru z szuflady. Pojedyncze etapy ruchu osoba jest w stanie wykonać. Połączenie ich w jedną całość jest niemożliwe. Odmianą tej apraksji jest apraksja konstrukcyjna. Polega ona na niemożności budowania jakichkolwiek konstrukcji z puzzli czy klocków. Apraksja wyobrażeniowa pojawia się najczęściej wskutek rozlanych uszkodzeń mózgu, konkretnie płata ciemieniowego, często w przebiegu chorób, jak miażdżyca czy choroby zwyrodnieniowe mózgu.
- Apraksja wyobrażeniowo-ruchowa (ideoruchowa) – powstaje w momencie uszkodzenia tylnej części płata ciemieniowego dominującej półkuli mózgu. Polega na niemożności wykonania ruchu złożonego na polecenie słowne. Chory wie, jak powinien wykonać daną czynność, jednak nie jest w stanie podjąć działania. W efekcie nie potrafi spełnić jakiegokolwiek polecenia.
Nabyta apraksja mowy
Apraksja mowy lub inaczej apraksja oralna oznacza uszkodzenie struktur mózgowych, czego efektem jest uniemożliwienie wykonywania czynności ruchowych warunkujących mowę. Bardzo rzadko spotyka się apraksję mowy w formie izolowanej. Częściej towarzyszy innym zaburzeniom mowy czy języka. Często współistnieje z afazją ruchową Broki, polegającą na niewyraźnej, niepłynnej mowie, zaburzonym czytaniu i pisaniu oraz na problemach z nazywaniem rzeczy i powtarzaniem słów.
Izolowana apraksja mowy zawsze wymaga dokładnej diagnostyki różnicowej ze względu na jej podobieństwo z mową dyzartryczną, czyli skandowaną, towarzyszącą chorobom móżdżku. Należy ją różnicować również z afazją, czyli zaburzeniami w zakresie ekspresji i percepcji mowy.
