Anatomia brzucha człowieka obejmuje złożony układ narządów wewnętrznych jamy brzusznej oraz ściany brzucha. Lewa i prawa strona brzucha są odmienne. Umownie można brzuch podzielić na cztery kwadranty (prawy i lewy górny oraz prawy i lewy dolny) lub na 9 obszarów obejmujących: prawą okolicę podżebrową, lewą okolicę podżebrową, nadbrzusze, śródbrzusze w okolica pępka i po stronie lewej oraz prawej, podbrzusze prawe, lewe i środkowe. W zależności od lokalizacji objawów w danym obszarze można podejrzewać patologię danego narządu jamy brzusznej.
Budowa ścian brzucha
Jama brzuszna jest tylko częściowo osłonięta kostnymi elementami. U góry wnika w głąb klatki piersiowej, wpukla się w nią przeponą. Ten ogromny mięsień stanowi górną ścianę brzucha. Narządy znajdujące się w górnej części brzucha są częściowo osłonięte przez żebra. Od dołu jama brzuszna jest ograniczona miednicą. Od przodu i z boków natomiast jej ściany budują mięśnie. Zalicza się do nich mięsień skośny zewnętrzny i wewnętrzny brzucha, mięsień poprzeczny, mięsień prosty i piramidowy.
Pod skórą brzucha znajduje się powięź podskórna, dalej tkanka tłuszczowa, a pod nią powięź mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha. Jest to tzw. powięź powierzchowna brzucha. W okolicy pierścienia pachwinowego powierzchownego powięź ta przechodzi na twory wychodzące z tego kanału pod skórę, a konkretnie na powrózek nasienny u mężczyzn i więzadło obłe macicy u kobiet. Powięź otacza te struktury, zstępując wraz z nimi do worka mosznowego u mężczyzn lub zakończenia więzadła w wargach sromowych u kobiet.
Dalej, pomiędzy mięśniem skośnym wewnętrznym i zewnętrznym, znajduje się powięź międzymięśniowa. Od wewnętrznej strony mięśnia poprzecznego brzucha zlokalizować można powięź poprzeczną, aż wreszcie między nią a otrzewną jest powięź podotrzewnowa.
Otrzewna to błona otaczająca jamę brzuszną, czyli pokrywająca ściany brzucha (otrzewna ścienna) i narządy (otrzewna trzewna). Niektóre narządy nie są otoczone otrzewną. Znajdują się pomiędzy ścianami brzucha i otrzewną. Przykładem są nerki. Takie narządy określa się mianem narządów zewnątrzotrzewnowych. Te, które otoczone są w całości otrzewną, określa się wewnątrzotrzewnowymi.
Anatomia brzucha człowieka – trzewia
Jama brzuszna stanowi największą jamę ciała. Znajduje się w niej większa część układu pokarmowego, a także narządy wchodzące w skład układu moczowego i płciowego. Anatomia brzucha człowieka to nie tylko narządy wewnętrzne, ale również gruczoły, nerwy i naczynia. Jama brzuszna dzieli się anatomicznie na górną jamę brzuszną właściwą i dolną – jamę miednicy.
Głównym elementem anatomicznym jamy brzusznej jest przewód pokarmowy. Zajmuje on zasadniczo najwięcej miejsca. Tuż pod przeponą znajduje się krótki odcinek podprzeponowy przełyku. Dalszym elementem przewodu pokarmowego jest żołądek. Rozpoczyna się on wpustem, a kończy odźwiernikiem. Kształt żołądka jest zmienny. Większa część tego narządu leży w podżebrzu lewym. Odźwiernik położony jest po prawej stronie. W zależności od pozycji ciała, żołądek sięga do poziomu I lub II kręgu lędźwiowego. U osób starszych żołądek obniża się nawet o 4–6 cm. Dalszy odcinek przewodu pokarmowego to jelito cienkie. Składają się na niego:
- dwunastnica – ma kształt podkowy. W części zstępującej dwunastnicy na tylnej ścianie znajduje się tzw. brodawka większa dwunastnicy, na której uchodzi przewód wątrobowy wspólny;
- jelito czcze stanowi początkowe 2/5 długości jelita cienkiego i bez wyraźnej granicy przechodzi w jelito cienkie,
- jelito kręte stanowi pozostałe 3/5 długości.
Jelito czcze i jelito kręte określane są wspólnie mianem jelita krezkowego. Ich całkowita długość wynosi około 5 m. Uchodzą do jelita grubego, czyli końcowego odcinka przewodu pokarmowego. Ma ono około 1,5 m długości. Dzieli się na jelito ślepe, okrężnicę i odbytnicę. Określenie „jelito ślepe” wynika z faktu, że jelito cienkie uchodzi do jelita grubego w odległości około 10 cm od jego początku. Dlatego też krótki odcinek jelita grubego stanowi ślepy uchyłek. Ten odcinek przewodu pokarmowego zlokalizowany jest w prawym dole biodrowym wraz ze szczątkowym narządem, jakim jest wyrostek robaczkowy. Od poziomu dołu biodrowego prawego biegnie w górę okrężnica wstępująca. Na wysokości wątroby kieruje się na lewo, biegnie poprzecznie (stąd określenie okrężnica poprzeczna), a dalej tworzy zagięcie śledzionowe i po lewej stronie jamy brzusznej kieruje się do dołu. Odbytnica jest ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego zakończonego odbytem.
Zobacz film i dowiedz się jak działa układ pokarmowy człowieka:
Budowa anatomiczna brzucha – gruczoły trawienne
Nieodłącznym elementem opisu anatomii brzucha jest charakterystyka głównych gruczołów trawiennych – wątroby i trzustki. Wątroba leży po prawej stronie, pod łukiem żebrowym prawym. Wydziela żółć, która jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym znajdującym się tuż pod nią. Pęcherzyk zakończony jest przewodem pęcherzykowym łączącym się z przewodem wątrobowym, uchodzi do przewodu żółciowego wspólnego a dalej do dwunastnicy. Trzustka jest drugim ogromnym gruczołem trawiennym. Leży na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, krzyżuje się z nim. Uchodzący z niej przewód trzustkowy sięga dwunastnicy.
W podżebrzu lewym w jamie brzusznej leży śledziona. Jest to narząd chłonny należący do układu krążenia.
Kolejnym elementem składowym anatomii brzucha są narządy zewnątrzotrzewnowe, takie jak nerki. Leżą one na tylnej ścianie jamy brzusznej po obu stronach. Na ich górnych biegunach zlokalizowane są drobne narządy endokrynne – nadnercza. Nerki łączą się moczowodami z pęcherzem moczowym leżącym już w podbrzuszu, w obrębie miednicy mniejszej.
