Pamięć długo- i krótkotrwała
Podstawowy podział pamięci odnosi się do kryterium czasowego. Wyodrębnia się:
- pamięć krótkotrwałą, czyli tzw. operacyjną (roboczą), pozwalającą na szybkie, ale też krótkie zapamiętanie np. numeru miejsca parkingowego czy listy zakupów
- pamięć długotrwałą, którą dodatkowo dzieli się na nieświadomą (obejmującą wszystkie nawyki, procedury czy odruchy) oraz świadomą (np. autobiograficzną, zapamiętywanie różnych zdarzeń czy faktów, a także nazw własnych).
Zaniki pamięci w przebiegu chorób przewlekłych – objawy
Objawem pozwalającym rozróżnić sporadyczne „zapominalstwo” od poważniejszego schorzenia, jakim są zaniki pamięci, jest na przykład uświadamianie sobie po jakimś czasie, że rzeczywiście zapomniało się coś zrobić. Jeśli dana osoba jest w stanie przypomnieć sobie, że czegoś nie wykonała, to nie ma powodów do obaw. Należy też zwrócić uwagę na fakt, że cechą pamięci człowieka jest jej selektywność. Oznacza to, że robiąc kilka rzeczy na raz, nie wszystkie informacje zostaną odpowiednio zakodowane przez mózg. Problem pojawia się, gdy chory nie jest w stanie odtworzyć już zapomnianych nazw czy zdarzeń.
Zarówno u osób starszych, jak i młodych zaniki pamięci mogą być objawem różnych schorzeń i objawiać się różnymi zaburzeniami poznawczymi. Należy zdawać sobie sprawę, że w mózgu jest wiele obszarów odpowiedzialnych za pamięć. Część odpowiada za uczenie się, część za koncentrację uwagi, a jeszcze inne za odświeżanie wspomnień. Dlatego w zależności od tego, jaka struktura anatomiczna mózgu uległa uszkodzeniu, takie będzie prezentował chory objawy. Odkryto nawet, że w zaburzeniach procesów pamięciowych nie musi dojść do uszkodzenia samego mózgu. W niektórych schorzeniach, np. w przebiegu chorób metabolicznych czy chorób niedokrwiennych, obserwuje się uszkodzenia neuronów – komórki metaboliczne i procesy degeneracyjne uszkadzają neurony i wywołują zaniki pamięci.
Często pierwsze objawy zaników pamięci w przebiegu chorób przewlekłych obejmują łagodne zaburzenia funkcji poznawczych. Oznacza to, że osoba dostrzega u siebie gorsze funkcjonowanie procesów zapamiętywania niż u swoich rówieśników. Gdy do zaniku pamięci dochodzi nagle, np. w wyniku udaru mózgu czy urazu, objawy zaniku pamięci rozwijają się od razu.
Najcięższą formą zaników pamięci u ludzi starszych jest otępienie, czyli demencja. Objawy demencji to zaburzenia co najmniej jednej czynności poznawczej spośród:
- pamięci
- zdolności uczenia się
- braku koncentracji
- rozumienia
- liczenia
- mówienia
- złożonych ruchowych czynności.
Najczęstsze przyczyny zaników pamięci
Główną przyczyną zaników pamięci jest proces starzenia się. Łatwo zauważyć, że w młodym wieku procesy zapamiętywania działają sprawniej niż u osób starszych, które potrzebują dużo więcej czasu na zapamiętanie docierających do nich informacji. Jest to naturalne. Jednak z wiekiem może rozwinąć się tzw. otępienie, powodując zaburzenia w codziennym życiu i często uniemożliwiając normalne, samodzielne funkcjonowanie. Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera. Rzadziej, aczkolwiek również z istotną częstością, rozwija się otępienie naczyniopochodne. Inne przyczyny otępienia to otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienia czołowo-skroniowe i otępienie mieszane, będące połączeniem otępienia naczyniowego i alzheimerowskiego. Otępienie stanowi poważny problem obecnych czasów, ponieważ dotyczy już prawie 10% osób po 65. roku życia.
Warto też zwrócić uwagę na zjawiska, jakimi są depresja czy po prostu obniżenie nastroju lub inne zaburzenia emocjonalne. Są to bardzo częste przyczyny zaburzeń pamięci i czynności poznawczych, w tym zaników pamięci. Takie zaburzenia mogą pojawić się już w młodym wieku.
Częste przyczyny dotyczące zarówno ludzi starszych, jak i młodych to choroby metaboliczne, np. cukrzyca, choroby tarczycy, schorzenia wątroby i nerek, a także niedobory witamin z grupy B oraz infekcje, jak kiła, gruźlica czy HIV. Encefalopatie, czyli uszkodzenia neuronów w przebiegu chorób przewlekłych, mogą być odwracalne, więc ważne jest odpowiednie leczenie na ich wczesnym etapie.
Do innych przyczyn zaników pamięci u wszystkich grup wiekowych należą:
- guzy, ropnie lub inne zmiany w mózgu
- krwiaki podtwardówkowe
- wodogłowie
- leki
- używki
- zatrucia (pestycydy, metale ciężkie, rozpuszczalniki).
Do powszechnych przyczyn zaburzeń poznawczych zalicza się zaniki pamięci po alkoholu.
Zaniki pamięci krótkotrwałej po alkoholu
Po alkoholu najczęściej dochodzi do zaburzeń pamięci krótkotrwałej. Częściej zdarza się to u osób młodych ze względu na statystycznie częstsze spożywanie alkoholu w dużych ilościach. Alkohol pity regularnie działa toksycznie na komórki mózgowe, więc poza zanikami pamięci krótkotrwałej może doprowadzić również do zaburzeń w zakresie pamięci długotrwałej.
