Wysięk gromadzący się w jamach stawu albo np. w jamie opłucnej lub otrzewnej jest miejscową reakcją organizmu na stan zapalny. Umożliwia zwalczanie jego przyczyn, ale może też być powodem bezpośrednich dolegliwości i przyszłych powikłań.
Wysięk – powstawanie
Wysięk powstaje w zmienionych zapalnie błonach surowiczych, zarówno tych zlokalizowanych powierzchownie (np. w przypadku kataru lub zapalenia spojówek), jak i w obszarach zamkniętych: w jamie opłucnej, otrzewnej albo w przestrzeniach wewnątrzstawowych. W takich miejscach płyn wysiękowy, gromadząc się, powoduje nieprzyjemne objawy.
Wysięk jest przesączem z naczyń krwionośnych, których ściany mają zwiększoną przepuszczalność ze względu na obecność substancji wydzielających się w zapalnie zmienionym miejscu, np. histaminy. Do przestrzeni pozanaczyniowej przechodzi w takim przypadku większość elementów krwi: białka (albuminy i globuliny), niektóre krwinki (limfocyty i granulocyty) oraz włóknik. Obecność globulin i białych krwinek pozwala na zwalczanie drobnoustrojów będących przyczyną zapalenia. Jednak wysięk powstaje również w sytuacjach, kiedy powodem zmian jest np. uraz albo proces autoimmunologiczny. W takich przypadkach nie zmienia on obrazu klinicznego choroby, a nawet może powodować nasilenie objawów.
Wysięk ma postać lekko opalizującego, częściowo mętnego płynu o gęstości i lepkości większej od wody.
Zobaczcie, jakie funkcje pełni w naszym organizmie krew:
Rodzaje wysięku
Wysięk dzieli się (w zależności od składu płynu) na:
- surowiczy – gdy znajdują się w nim głównie białka osocza,
- włóknikowy – gdy dodatkowo dochodzi do przesiąkania przez ścianę naczynia białka wytrącającego się w procesie krzepnięcia, w postaci włókien łączących się w strukturę przestrzenną,
- ropny – gdy w płynie znajduje się dużo granulocytów przyciąganych zwykle przez bakterie.
W praktyce często obserwuje się mieszane postacie wysięku.
Wysięk w stawach
Wysięk w stawie jest dowodem na toczący się tam proces zapalny – pourazowy, związany z chorobami układowymi (choroba reumatyczna, toczeń trzewny układowy) albo ze zmianami zwyrodnieniowymi. Klinicznie najczęściej wysięk spotyka się w stawie kolanowym, który ma złożoną strukturę i narażony jest na dużą ilość urazów. Mała ilość płynu może pozostać niezauważona, ale większa objętość powoduje zwiększenie obwodu stawu, ograniczenie ruchomości, czasem ból. Zdarza się też tak, że w momencie pojawienia się wysięku wcześniejsze dolegliwości zmniejszają się (ze względu na oddzielenie od siebie powierzchni kości oraz zwiększenie ich poślizgu względem siebie, czyli poprawę „smarowania stawu”).
Płyn wykrywa się badaniem fizykalnym. Jego ilość można zweryfikować, wykonując ultrasonografię (USG) stawu. Aby zapobiec powikłaniom, większą ilość płynu zwykle usuwa się, wykonując punkcję. Do jamy stawu wprowadza się przez skórę i torebkę stawową igłę, przez którą wysięk sam wypływa na zewnątrz lub jest odsysany do strzykawki.
Wysięk w jamie opłucnej
Wysięk w jamie opłucnej pojawia się w przebiegu zapalenia opłucnej lub zlokalizowanych obwodowo nowotworów płuc. Zapalenie opłucnej początkowo przebiega z silnym bólem i intensywnym kaszlem (faza sucha). Kiedy powstaje wysięk, dolegliwości te przynajmniej częściowo ustępują, pojawia się za to narastająca duszność. Obecność wysięku rozpoznawana jest podczas osłuchiwania i opukiwania klatki piersiowej, a potwierdzana zdjęciem rentgenowskim. Usunięcie płynu poprzez punkcję pozwala na zmniejszenie natężenia objawów i ułatwia leczenie choroby podstawowej.
Wysięk w jamie otrzewnej
Wysięk w jamie brzusznej pojawia się w przypadku ostrego zapalenia otrzewnej. Płyn gromadzi się tam bardzo szybko i w dużej ilości (nawet kilka litrów), co grozi wstrząsem wynikającym ze zmniejszenia objętości krwi krążącej. Pacjent wymaga intensywnego nawadniania, a leczenie choroby jest zwykle operacyjne.
Wysięk w innych jamach ciała
Wysięk może gromadzić się w przebiegu ostrych stanów zapalnych innych narządów, np.:
- ucha środkowego, zatok przynosowych,
- gałki ocznej (zwykle pomiędzy rogówką a tęczówką),
- przydatków,
- nerek,
- pęcherzyka żółciowego,
- wyrostka robaczkowego,
- osierdzia,
- opon mózgowo-rdzeniowych.
Wysięk – powikłania
Obecność wysięku może powodować powstawanie zwłóknień lub (w późniejszym okresie) zwapnień, które pogarszają funkcjonowanie stawów albo błon surowiczych. Wpływ na ukrwienie i funkcjonowanie narządów pokrytych tymi błonami mają zrosty listków opłucnej (niedodma lub odma płucna) lub otrzewnej (niedrożność jelit).
W przypadku tęczówki oka zlepy i zrosty mogą powodować zaburzenia jej ruchomości i jaskrę.
Organizowanie się wysięku w stawie powoduje zmiany zwyrodnieniowe, które mogą być przyczyną nawracających, uciążliwych dolegliwości.
Istotnym powikłaniem jest możliwość krwiopochodnego zakażenia płynu wysiękowego i powstanie ropnia.
Leczenie wysięku
Jeśli to możliwe, większe ilości wysięku usuwa się za pomocą punkcji, aby zapobiec powikłaniom. Wchłanianie mniejszych ilości płynu wspomaga się fizykoterapią. W niektórych przypadkach uzasadnione jest osłonowe podawanie antybiotyków. Zawsze najistotniejszym elementem jest leczenie nie objawów, ale przyczyny stanu zapalnego.
