Ściany naczyń krwionośnych zbudowane są z mięśni gładkich. Ich skurcz jest niezależny od woli człowieka, może być jednak wywołany przez substancje chemiczne lub pobudzenie nerwowe. Proces ten jest w pełni regulowany przez autonomiczny układ nerwowy. Skurcz naczyń krwionośnych powoduje zmniejszenie ich średnicy. Pozwala to na regulowanie przepływu krwi, ochronę przed jej utratą w momencie urazu oraz utrzymanie prawidłowej temperatury ciała. Zjawisko to fachowo określa się jako wazokonstrykcja. Jej przeciwieństwem jest wazodylatacja.
Co to jest wazokonstrykcja?
Wazokonstrykcja oznacza skurcz mięśni gładkich, które znajdują się w ścianach naczyń krwionośnych. Jest to fizjologiczna reakcja organizmu na działanie pewnych czynników. Pozwala utrzymać homeostazę (stan równowagi środowiska wewnętrznego). Wazokonstrykcja zachodzi niezależnie od woli człowieka.
Wazokonstrykcja powoduje zwężenie światła naczyń krwionośnych. Przyczynia się to do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, dzięki czemu w niektórych sytuacjach możliwe jest utrzymanie go na prawidłowym poziomie. Skurcz mięśni gładkich w żyłach i tętnicach to także:
- możliwość termoregulacji, czyli utrzymania optymalnej temperatury ciała (zabezpieczenie przed utratą ciepła);
- ochrona organizmu przed nadmierną utratą krwi w przypadku uszkodzenia naczynia krwionośnego;
- możliwość zmniejszenia miejscowego przepływu krwi;
- możliwość skierowania większej ilości krwi do narządów, które w danym momencie potrzebują jej więcej.
Przyczyny wazokonstrykcji
Wazokonstrykcja jest zjawiskiem, które może zostać wywołane przez czynniki pochodzenia endogennego (pochodzące z organizmu) lub egzogenne (pochodzące ze środowiska zewnętrznego). Pobudzają one receptory obecne w mięśniach gładkich, w wyniku czego dochodzi do ich skurczu.
Substancje, które powodują wazokonstrykcję, to:
- wazopresyna (hormon antydiuretyczny);
- adrenalina i noradrenalina;
- efedryna i pseudoefedryna;
- tromboksany;
- ksylometazolina;
- kofeina;
- substancje zawarte w narkotykach.
Przyczyną wazokonstrykcji może być również stres, niska temperatura, uraz mechaniczny, który spowodował uszkodzenie tkanek i krwawienie, nadmierne spożycie soli oraz palenie papierosów.
Do czego prowadzi wazokonstrykcja?
W większości przypadków wazokonstrykcja jest zjawiskiem pożądanym, dzięki któremu możliwe jest utrzymanie homeostazy organizmu. Zdarza się jednak, że ściany naczyń krwionośnych mogą być zbyt wrażliwe na działanie czynników stymulujących wazokonstrykcję. Pojawiają się wówczas dolegliwości takie jak bóle głowy, nadciśnienie tętnicze, objaw Raynauda.
Objaw Raynauda to skurcz tętnic w obrębie dłoni i stóp. Dochodzi do niego pod wpływem niskiej temperatury lub emocji. Niekiedy pojawia się samoistnie, bez żadnej przyczyny. Problem dotyczy głównie osób z niskim ciśnieniem tętniczym, częściej kobiet. Objaw Raynauda przebiega w 3 fazach:
- zblednięcia – skóra przyjmuje kolor kredowobiały, jest zimna, pojawiają się zaburzenia czucia;
- zasinienia – dochodzi do zdrętwienia i bólu dłoni lub stopy (lub poszczególnych palców);
- przekrwienia – skóra staje się czerwona, pojawia się obrzęk, zaczerwienienie i pieczenie.
Wazokonstrykcja a nadciśnienie tętnicze
Wazokonstrykcja, czyli skurcz naczyń krwionośnych jest przyczyną zmiany siły, z którą krew napiera na tętnice i żyły. Dochodzi wówczas do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. W pewnych sytuacjach jest to zjawisko pożądane. Problem pojawia się, kiedy wysokie wartości utrzymują się stale. U takich osób rozwija się schorzenie układu krążenia, jakim jest nadciśnienie tętnicze.
Nadciśnienie tętnicze jest wywołane nadwrażliwością komórek mięśni gładkich naczyń krwionośnych na czynniki wywołujące skurcz. Na jego wystąpienie są szczególnie narażone osoby, które spożywają dużą ilość soli, doświadczają stresu i dużych emocji, palą papierosy, prowadzą siedzący tryb życia. Nadciśnienie tętnicze wymaga leczenia (farmakologicznego i niefarmakologicznego) oraz zmiany stylu życia.
Wazokonstrykcja a wazodylatacja
Zjawiskiem przeciwnym do wazokonstrykcji jest wazodylatacja. Polega ona na rozkurczu mięśni w ścianach naczyń krwionośnych. W konsekwencji dochodzi do rozszerzenia ich światła i spadku ciśnienia tętniczego krwi. Substancje, które ją powodują to: histamina, tlenek azotu, prostaglandyny, papaweryna, adenozyna, a także adrenalina i noradrenalina (ale tylko w naczyniach krwionośnych w mięśniach szkieletowych). Zjawisko wazodylatacji jest ważne u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym – wazodylatatory stosuje się w terapii farmakologicznej.
Zobacz wideo: Jak działa układ krążenia?
Bibliografia:
1. P. Trojan i wsp., Śródbłonek – niedoceniany organ. Budowa i rola w procesach fizjologicznych, [w:] „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych”, 2014, t. 63, nr 4, s. 555–568.
2. B. Gryglewska i wsp., Mikrokrążenie a nadciśnienie tętnicze, [w:] „Nadciśnienie tętnicze”, 2001, t. 5, nr 4, s. 229–234.
