Tętno, inaczej puls, to oddziaływanie fali przepływającej krwi na ściany tętnicy. Wyczuwalne jest po przyłożeniu palców w okolicę przebiegu dużej tętnicy, np. na szyi, nadgarstku, pod kolanem czy obok kostki u nóg. Możliwość zbadania tętna zależy od pracy serca pompującego krew na obwód, a także od stanu naczyń krwionośnych. Średnio tętno spoczynkowe wynosi 70 uderzeń na minutę.
Jakie jest prawidłowe tętno spoczynkowe?
Pomiar tętna powinien uwzględniać następujące cechy: jego częstotliwość, miarowość i amplitudę (siłę, z jaką jest wyczuwalne). Teoretycznie można powiedzieć, że tętno jest odzwierciedleniem pracy serca. Jednak w stanach patologii obwodowych naczyń krwionośnych może się zdarzyć, że akcja serca jest prawidłowa, natomiast tętno w danej kończynie słabiej wyczuwalne. Jest wiele miejsc, w których można sprawdzić tętno, dlatego jeśli np. na nadgarstku jest ono słabo wyczuwalne, można spróbować sprawdzić je na szyi. Tętno sprawdza się nie tylko celem oceny akcji serca, jednak również do oceny stanu obwodowych tętnic i wcześniejszego wykrycia zaawansowanych zmian miażdżycowych w obrębie tętnic i utrudnionego przepływu krwi.
Tętno może być zbadane przez każdego, choć nie jest to proste. To, że uda się komuś wyczuć tętno, nie znaczy, że będzie je potrafił odpowiednio ocenić. Najczęściej więc badania tętna dokonuje lekarz (ewentualnie ratownik medyczny po wezwaniu pogotowia). Badanie tętna to nie tylko dotyk, ale również osłuchanie serca i odpowiednia obserwacja chorego.
Tętno można zmierzyć palpacyjnie w następujących miejscach:
- po obu stronach szyi nieco poniżej żuchwy – na tętnicy szyjnej wewnętrznej,
- po wewnętrznej stronie nadgarstka od strony kciuka – na tętnicy promieniowej,
- na wewnętrznej powierzchni ramienia – na tętnicy ramiennej,
- w pachwinach – na tętnicy udowej,
- pod kolanem – na tętnicy podkolanowej,
- na grzbiecie stopy – na tętnicy grzbietowej stopy,
- za kostką u stopy po jej wewnętrznej stronie – na tętnicy piszczelowej tylnej.
Tętno spoczynkowe – jak sama nazwa wskazuje – określane jest w stanach spoczynku. Inne są normy dla tętna spoczynkowego, a inne dla tętna wysiłkowego. Zakres norm w tabelach dla tętna wysiłkowego zależy od płci, wieku i wytrenowania. Tętno spoczynkowe prawidłowe natomiast powinno mieścić się w przedziale 60–100/min. Jest to dość szeroki przedział ze względu na znaczną zależność tętna, szczególnie od wytrenowania organizmu.
Niskie i wysokie tętno spoczynkowe
Średnie tętno spoczynkowe zdrowego, dorosłego człowieka wynosi około 70/min. Wiele chorób, nie tylko układu krążenia, wpływa na jego częstotliwość i charakter:
-
tętno słabe, wolne, leniwe – może współistnieć ze zwężeniem zastawki aortalnej,
-
tętno szybkie (wysokie), słabiej wyczuwalne – może być wyznacznikiem wstrząsu, odwodnienia, tamponady serca, a także występować w gorączce,
-
tętno hipokinetyczne – występujące w stanach niewydolności serca, kiedy narząd ten zmieniony chorobowo nie jest w stanie pompować efektywnie krwi na obwód bądź tętnice stawiają zbyt duży opór,
-
tętno duże, chybkie – oznacza bardzo intensywny przepływ krwi, np. po wysiłku fizycznym lub w stanach chorobowych, jak niedomykalność zastawki aortalnej i przetrwałego przewodu Botalla,
-
tętno hiperkinetyczne – silnie wyczuwalne tętno współistniejące z niedomykalnością aortalną lub kardiomiopatią przerostową,
-
tętno dwubitne, czyli wyczuwalne – są dwie fale tętna podczas jednego uderzenia serca, występuje w złożonych wadach serca.
Wśród nieprawidłowości związanych z tętnem spoczynkowym można wyróżnić również deficyt tętna, jeśli w ciągu minuty odnotowuje się więcej uderzeń serca niż jest wyczuwalnych na obwodzie. Ma to zazwyczaj miejsce w migotaniu przedsionków.
Można zaobserwować różnice w amplitudzie tętna na umiejscowionych symetrycznie tętnicach. Może to wystąpić w sytuacji zmian w obrębie tętnic, jak miażdżyca, ale również jest wyznacznikiem poważnych stanów nawet zagrażających życiu, np. rozwarstwienia aorty lub tętniaka aorty czy chorób naczyń, m.in. choroby Takayasu.
Jak obniżyć tętno spoczynkowe?
Najczęściej w przypadku uczucia kołatania serca i szybkiego tętna konieczna jest konsultacja lekarska i leczenie farmakologiczne. Mimo szerokiego zakresu normy tętno 90–100/min u zdrowej, dorosłej osoby może być objawem choroby. Na średnią wartość tętna ma wpływ wiele czynników. Aby obniżyć tętno spoczynkowe z długotrwałym efektem, należy podjąć aktywność fizyczną. Wytrenowany organizm ma zazwyczaj niższe tętno spoczynkowe niż osoby prowadzące siedzący tryb życia. Obniżenie tętna spoczynkowego może być również doraźne.
Ze względu na to, że wysokie tętno może wynikać nie tylko z choroby, ale również ze stresu czy gorączki, można zadziałać doraźnie. Obniżenie temperatury ciała w gorączce powoduje normalizację tętna. Przy stresie należy działać przyczynowo, starając się uspokoić nerwy. Dobrze działa odpowiednie dotlenienie organizmu. Wyjście na świeże powietrze i spacer należą do najlepszych metod obniżania tętna.
Zobacz, jakie są pierwsze objawy zawału serca u kobiet:
