Oogeneza to proces tworzenia komórek jajowych. Oogeneza i spermatogeneza (tworzenie męskich komórek rozrodczych) wspólnie określane są mianem gametogenezy. Celem obu tych procesów jest redukcja liczby chromosomów i umożliwienie procesu wymiany materiału genetycznego. Oogeneza i spermatogeneza istotnie różnią się między sobą.
Schemat oogenezy
Aby omówić ogólny schemat oogenezy, należy wyjaśnić kilka skrótów:
- 2c – prawidłowa ilość materiału genetycznego w komórce,
- 1c – zredukowana o połowę ilość materiału genetycznego w komórce,
- 4c – podwojona ilość materiału genetycznego w komórce,
- 2n – prawidłowa ilość chromosomów,
- 1n – zredukowana o połowę ilość chromosomów.
Pierwotna komórka płciowa w wyniku dwóch następujących po sobie podziałów komórkowych mitotycznych uzyskuje 4 oogonia. Oogonia, wzrastając, tworzą oocyt I rzędu (2n 4c). Następuje pierwszy podział mejotyczny, zablokowany w profazie (jednym z etapów mejozy). Pod wpływem hormonów dochodzi do wzrostu oocytu I rzędu, dokończenia podziału mejotycznego i powstania oocytu II rzędu (1n 2c) z jednoczesnym uwolnieniem I ciałka kierunkowego. Dalej dochodzi do drugiego podziału mejotycznego. Skutkiem tego procesu jest powstanie dojrzałej komórki jajowej, mającej pojedynczą (haploidalną) liczbę chromosomów i haploidalną ilość DNA (1c i 1n). Komórka jest gotowa do zapłodnienia.
Oogeneza – kiedy przebiega?
Oogeneza jest procesem, który zaczyna się już na etapie życia zarodkowego, kiedy kształtują się żeńskie gonady. Już około 15.–17. tygodnia życia płodowego rozpoczyna się w jajnikach proces dojrzewania komórek jajowych. Gonady zarodkowe zawierają nawet kilkadziesiąt milionów komórek płciowych. Opłaszczają je komórki ziarniste, a wraz z procesem dojrzewania niektóre giną, jeśli nie są szczelnie okryte komórkami ziarnistymi. U dziewcząt przed okresem pokwitania jest ich już tylko kilka tysięcy. W części korowej jajnika znajdują się komórki jajowe otoczone komórkami nabłonkowymi.
Określane są one pęcherzykami jajnikowymi, a zawarte w nich komórki to oocyty I rzędu, jak wcześniej wspomniano – zatrzymane w pierwszym podziale mejotycznym. Kiedy kobieta zaczyna miesiączkować, cyklicznie dojrzewają kolejne pęcherzyki, trwa więc proces oogenezy. Podczas jednego cyklu zaczyna dojrzewać około 20 pęcherzyków. Ostatecznie powstaje dojrzały pęcherzyk Graafa, który w połowie cyklu pęka, dzięki czemu komórka jajowa wydostaje się do jamy otrzewnej.
Tuż przed pęknięciem wydzielone zostaje drugie ciałko kierunkowe, zawierające 23 chromosomy, dlatego pozostały oocyt II rzędu ma już zredukowaną o połowę ilość chromosomów.
Spermatogeneza i oogeneza
Spermatogeneza jest bardzo podobnym procesem do oogenezy. Zachodzi u mężczyzn w cewkach nasiennych krętych jąder po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Jest to pierwsza różnica pomiędzy oogenezą a spermatogenezą. Czyli moment, kiedy proces ten się rozpoczyna. Komórki płciowe w cewkach nasiennych tworzą kilka warstw, a między nimi pojawiają się komórki podporowe. Wraz z dojrzewaniem komórki płciowe zbliżają się do światła cewek nasiennych. Najdalej od światła cewek nasiennych znajdują się spermatogonie.
W kolejnych warstwach umiejscowione są:
- spermatocyty I rzędu,
- spermatocyty II rzędu,
- spermatydy,
- dojrzałe plemniki.
Cały proces dojrzewania plemników trwa mniej więcej 75 dni. Wraz z innymi składnikami nasienia plemniki są transportowane przez cewki nasienne proste, a dalej przewodziki do najądrzy, gdzie są magazynowane. Spermatogeneza jest kontrolowana przez hormony folikulotropowy, luteinizujący oraz testosteron.
