Nauka wymowy poszczególnych głosek dokonuje się stopniowo. Rozwój mowy dziecka polega na przyswajaniu słów wielokrotnie usłyszanych – po pewnej liczbie powtórzeń dziecko próbuje odtwarzać poznane dźwięki. Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo – niektóre zaczynają mówić wcześniej, inne później. Rozpoznanie wad wymowy u dzieci z niezakończonym rozwojem mowy sprawia pewne trudności. Ustalenie przyczyn seplenienia bocznego wymaga znajomości przebiegu kształtowania się mowy dziecka, znajomości prawidłowej wymowy oraz możliwych rodzajów artykulacji wadliwych.
Polecamy: Zaburzenia mowy – jakie są ich przyczyny u dzieci i dorosłych?
Seplenienie boczne – przyczyny
U dziecka siedmioletniego wszystkie głoski powinny być wymawiane prawidłowo. Gdy dziecko ma trudności w opanowaniu wymowy pewnych głosek, zniekształca ich brzmienie lub wytwarza dźwięk, który nie należy do zasobu głosek polskich, może to świadczyć o wadzie wymowy. Przyczyną tego typu problemów może być niesymetrycznie układany język, w wyniku czego powietrze wydostaje się nie środkiem jamy ustnej, lecz z boku. Nieprawidłowy układ języka może też wynikać z wsuwania języka między zęby – wada ta nazywana jest seplenieniem bocznym międzyzębowym. Przyczyny seplenienia bocznego nie zawsze są możliwe do ustalenia. Jeśli wady wymowy występują wśród członków rodziny, wada wymowy u dziecka może być wynikiem naśladownictwa, które jest formą nauki mowy. Kolejną przyczyną bywa niesprawność pewnych mięśni języka, a także upośledzenie ostrości słuchu, czasem w tak niewielkim stopniu, iż nie jest nawet zauważane przez otoczenie. Nawyk wsuwania języka miedzy zęby może wynikać z utrudnionego oddychania przez nos bądź utrwalenia się międzyzębowej pozycji języka. Inne przyczyny to: brak zębów (siekaczy), nieprawidłowy zgryz lub inne wady anatomiczno-fizjologiczne.
Polecamy: Seplenienie (sygmatyzm): przyczyny, rodzaje oraz skuteczne ćwiczenia
Czym jest afazja motoryczna? Zobaczcie na filmie:
Seplenienie boczne – terapia i jej etapy
Proces terapii wad wymowy rozpoczyna się od zbadania wymowy przez logopedę i ustalenia, jakie głoski są źle wymawiane. Terapia musi być prowadzona przez osobę o bardzo dobrym słuchu, która nie ma najmniejszego obniżenia słyszalności i przeszła trening słuchowy. Proces terapii rozpoczyna się od głosek najłatwiejszych do wymowy, aby jak najszybciej poprawić ogólną zrozumiałość wymowy dziecka. Uczenie prawidłowej wymowy danej głoski przebiega w dwóch etapach:
- Pierwszy etap reedukacji to uzyskanie prawidłowej wymowy głoski. Stosowana jest przy tym m.in. metoda słuchowa, w której terapeuta wielokrotnie wymawia daną głoskę, dając możliwość osłuchania się z jej prawidłową wymową. Przy seplenieniu bocznym ćwiczenia tą metodą należy dostosować do wieku dziecka – przykładowo, z dziećmi w wieku przedszkolnym powinny one odbywać się w formie zabawy (np. naśladowanie głosów zwierząt oraz dźwięków wytwarzanych przez pojazdy). Gdy ta metoda nie daje rezultatów, należy zwrócić uwagę dziecka na układ języka, warg i szczęk w trakcie wymawiania danej głoski. Pomocne może być też obserwowanie w lustrze prawidłowego układu narządów mowy i próba jego odtworzenia przez dziecko. Kolejny sposób polega na przekształcaniu jednej głoski w drugą. Wybierana jest głoska poprawnie wymawiania przez dziecko i najbardziej podobna w wymowie do tej, którą chcemy uzyskać. Inna metoda to wykorzystywanie wrażeń dotykowych i czucia skórnego. Przykładając odpowiednią część dłoni czy palców, można wyczuć drgania więzadeł głosowych, drgania chrząstek nosa czy siłę wydmuchiwanego przez usta powietrza.
- Drugi etap reedukacji to utrwalenie prawidłowej wymowy. Po uzyskaniu prawidłowej wymowy głoski w izolacji przechodzi się do ćwiczenia jej w sylabach. Ćwiczenia powtarza się tak długo, aż głoski będą wymawianie poprawnie – wtedy można zacząć utrwalać je w wierszach i opowiadaniach. Kolejno wykorzystywane są obrazki sytuacyjne, które służą dziecku do opowiadania danej sytuacji. Reedukacja powinna przebiegać powoli, planowo i musi być dopasowana do poziomu dziecka. Ćwiczenia powinny odbywać się codziennie i trwać od 5 do maksymalnie 15 minut, korzystne jest ich powtórzenie w ciągu dnia. Poza tym terapia powinna być urozmaicona zabawą, oglądaniem obrazków lub czytaniem.
Polecamy: Dyslalia – czym jest to zaburzenie? Przyczyny, rodzaje i skuteczne ćwiczenia
Seplenienie boczne – ćwiczenia oddechowe
Usprawnienie funkcji oddechowej pomaga w kształtowaniu odpowiedniej siły, długości i równomierności wydechu. W trakcie ćwiczeń należy zwracać uwagę, aby dziecko oddychało przez nos. Aby powietrze przechodziło przez odpowiedni tor, ważne jest także napięcie mięśnia warg. Przykładowe ćwiczenia na usprawnienie funkcji oddechowej wg Ewy Gackiej:
- dmuchanie na kulki waty, kawałki lekkiego materiału, wiatraczki, bańki mydlane, dmuchanie przez słomkę;
- gra na flecie lub trąbce;
- zdmuchiwanie świeczki bądź dmuchanie w celu zmiany kierunku płomienia;
- wypowiadanie głosek na jednym wydechu.
Bibliografia:
- D. Antos, G. Demel, I. Styczek, Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1967.
- E. Gacka, Zaburzenia rozwoju mowy u dzieci z porodów przedwczesnych, Gdańsk, Harmonia Universalis, 2014.
- J. Trzaskalik, M. Kręcichwost, Z. Miodońska, Multimedialny formularz diagnostyczny seplenienia bocznego (sygmatyzmu lateralnego), „Edukacja – Technika – Informatyka” 2016, 4 (18), s. 310–315.
