Pielografia to technika opierająca się na zdjęciach rentgenowskich wykonywanych po podaniu kontrastu do moczowodu lub bezpośrednio do miedniczek nerkowych. Pozwala na dokładne określenie anatomii tych odcinków dróg moczowych i ocenę prawidłowości przepływu moczu do pęcherza.
Miedniczki i kielichy nerkowe
Nerki to parzyste narządy jamy brzusznej zlokalizowane w jej tylnej części. Podstawową funkcją nerek jest wytwarzanie moczu i wydalanie z nim szkodliwych produktów przemiany materii oraz regulowanie równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Mocz wytwarzany jest przez nefrony. Grupują się one w charakterystyczne piramidy. Mocz odpływa z nich przez tzw. brodawki do kielichów – początkowych odcinków dróg moczowych. Kielichy z wszystkich piramid łączą się w większą strukturę, którą jest miedniczka nerkowa. Z tego zbiornika mocz płynie moczowodem w dół, w kierunku pęcherza. Produkcja moczu ma charakter ciągły, więc w warunkach fizjologicznych pojemność układu kielichowo-miedniczkowego (UKM) jest bardzo niewielka. Zmienia się w przypadku utrudnienia odpływu moczu w przebiegu choroby.
Pielografia – podstawy metody
Pielografia to badanie układu kielichowo-miedniczkowego wykonane za pomocą aparatu rentgenowskiego po podaniu płynnego kontrastu (roztworu substancji dającej na zdjęciu cień) bezpośrednio do moczowodu lub miedniczki nerkowej. Wartość diagnostyczna tej metody jest w dużej mierze podobna do urografii – badania, w którym kontrast podaje się dożylnie, a jego wydzielanie się przez nerki powoduje zacienienie i wyraźne zobrazowanie dróg moczowych.
Celem pielografii może być wyłącznie obserwacja UKM, ale zabieg można wykonać również tak, by uwidocznić w całości moczowód po badanej stronie. Takie badanie określa się nazwą ureteropielografia.
Sposoby wykonania pielografii
Podstawową metodą jest pielografia wstępująca. U pacjenta wykonuje się cystoskopię – wziernikowanie pęcherza moczowego za pomocą endoskopu z układem optycznym. Po odnalezieniu ujścia moczowodu po właściwej stronie wprowadza się do niego cienki cewnik, który (jeśli moczowód jest drożny) wsuwa się aż do miedniczki nerkowej. Tą drogą podaje się kontrast.
Chorym, u których rozpoznano niedrożność moczowodu, zakłada się przezskórnie (poprzez nakłucie w okolicy lędźwiowej) specjalny cewnik, pozwalający na odprowadzanie moczu z pominięciem zablokowanego miejsca. Zapobiega to powstawaniu nieodwracalnych zmian w układzie kielichowo-miedniczkowym, moczowodzie i miąższu nerki, spowodowanych przez nadciśnienie. Obecność tego drenu pozwala na podanie kontrastu bezpośrednio do UKM. Tę metodę wykonania badania nazywa się pielografią zstępującą.
Wskazania do wykonania pielografii
Głównym wskazaniem do badania jest potrzeba zdiagnozowania zmian chorobowych w obrębie UKM i moczowodów oraz brak możliwości wykonania urografii. Wynika on najczęściej z:
- uczulenia na substancje kontrastowe (które może spowodować nawet wstrząs anafilaktyczny),
- ciąży,
- znacznego zmniejszenia filtracji nerkowej (które spowodowałoby niedostateczne przechodzenie kontrastu podanego dożylnie do dróg moczowych i nie pozwoliłoby na ich uwidocznienie).
Pielografia często pozwala na ustalenie rozpoznania tam, gdzie zawodzą inne, nieinwazyjne metody badania, takie jak ultrasonografia (USG), tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (NMR, MRI). Najczęściej wykrywane zmiany to:
- rozszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego albo moczowodu,
- złogi (kamienie) w drogach moczowych,
- pozapalne zwężenie miedniczek nerkowych lub wady, takie jak mała miedniczka, które mogą utrudniać odpływ moczu,
- blok przepływu moczu,
- guzy nowotworowe w obrębie nerki lub w drogach odprowadzających,
- profilowanie się (odkształcanie) dróg moczowych ze względu na obecność tworów guzowatych w innych, przylegających narządach jamy brzusznej.
Specyficznym przypadkiem kamicy nerkowej jest tak zwana kamica odlewowa – gdy bardzo duży kamień w miedniczce (czasem również w kielichach) niemal całkowicie ją wypełnia, przyjmując jej kształt. Pielografia ma również duże znaczenie w diagnozowaniu anomalii rozwojowych dróg moczowych. Dlatego w uzasadnionych klinicznie przypadkach wykonuje się tego typu badania kielichów i miedniczek nerkowych u noworodków. Przykładami często występujących wad są podwójny układ kielichowo-miedniczkowy albo dwa moczowody wychodzące z jednej nerki. Stany takie mogą być np. źródłem zaburzeń w odpływie moczu, szybszego tworzenia się kamieni albo nawracających odmiedniczkowych zapaleń nerek.
Przygotowanie pacjenta do pielografii
Podstawą przygotowania pacjenta jest niedopuszczenie, by w chwili badania jego jelita zawierały znaczną ilość gazów – może to pogorszyć jakość uzyskanych zdjęć i utrudnić ocenę UKM. Dlatego zaleca się dietę lekkostrawną na 1–2 dni przed badaniem, a w niektórych przypadkach – również podanie środków przeczyszczających lub wykonanie lewatywy oczyszczającej. Po zabiegu profilaktycznie podaje się antybiotyki, gdyż najczęstszym powikłaniem jest wtórna infekcja dróg moczowych.
