Odra u dzieci, niemowląt i dorosłych – objawy, przebieg i powikłania

Odra jest chorobą zakaźną, której czynnikiem etiologicznym jest wirus odry. Wirus po wniknięciu do komórek nabłonkowych górnych dróg oddechowych i spojówek trafia do okolicznych węzłów chłonnych, gdzie się namnaża. Dalej przenika do krwi i zajmuje komórki układu limfatycznego organizmu, a także nabłonek dróg oddechowych chorego. Liczba chorych na odrę w Polsce jest bardzo mała, dzięki profilaktyce w postaci szczepień ochronnych.

Zobacz także: Nie chcesz zaszczepić dziecka? Mama Filipka, który chorował na odrę: "Idź na oddział zakaźny. To Ci otworzy oczy"

Odra jako choroba zakaźna dzieci i dorosłych

Jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek. Wobec tego też jedyną możliwą drogą zakażenia jest droga kropelkowa przez kontakt z wydzielinami zakażonego człowieka. Najczęściej jest to wydzielina dróg oddechowych.

Po wniknięciu do organizmu wirus nie wywołuje od razu objawów. Pierwsze objawy zwiastujące chorobę (prodromalne) pojawiają się na około 10 dni po zakażeniu. Po kolejnych kilku dniach pojawiają się dopiero właściwe objawy w postaci osutki.

Wirus odry jest bardzo zakaźny. Kontakt z osobą chorą stwarza bardzo duże ryzyko zakażenia.

Objawy odry

Nie zdarzają się raczej przypadki bezobjawowego zakażenia tym wirusem. Objawy dzieli się na prodromalne, czyli zwiastujące, trwające kilka dni, i objawy właściwe. Zarówno u dzieci, jak i u dorosłych choroba ma podobny przebieg.

Do objawów prodromalnych zalicza się wysoką gorączkę, kaszel (raczej suchy), nieżyt nosa i inne objawy grypopodobne. Bardzo często u osób dorosłych pojawia się światłowstręt będący wynikiem zapalenia spojówek. Objawy te ustępują samoistnie.

Charakterystycznym objawem są tzw. plamki Koplika. Jest to objaw patognomoniczny dla odry, jednak jego brak nie wyklucza choroby. Są to szarobiałe grudki pojawiające się na błonie śluzowej policzków w okolicy zębów przedtrzonowych. Pojawiają się zazwyczaj dzień przed wystąpieniem właściwej osutki i zanikają tuż po jej ustąpieniu.

Osutka, czyli wysypka plamisto-grudkowa, charakteryzuje się obecnością ciemnoczerwonych plamek i grudek niewielkiej średnicy na całym ciele, mogących jednak zlewać się w większe plamy. Jednak najczęściej pojawia się stopniowo, zaczynając od głowy (z wyjątkiem głowy owłosionej), poprzez tułów i kończyny. Wysypka utrzymuje się średnio 3–7 dni, następnie zanika w takiej samej kolejności, w jakiej się pojawiła.

Szczepienia na odrę

W Polsce wprowadzono szczepionki skojarzone przeciwko odrze, śwince i różyczce – MMR-II i priorix. Pojęcie szczepionki skojarzonej oznacza, że jedna szczepionka chroni przed kilkoma chorobami. Szczepionki nie wywołują objawów chorobowych. Po ich podaniu stymulują organizm do produkcji określonych przeciwciał, warunkując jego późniejszą odporność.

Szczepienie przeciwko odrze śwince i różyczce zapewnia długotrwałą odporność, która prawdopodobnie utrzymuje się przez całe życie. Część dzieci nie wytwarza odporności przeciwko odrze już po pierwszej dawce, dlatego istotne jest wykonanie kompletu szczepień. Istnieją nieliczne przypadki zachorowań u dzieci szczepionych, jednak choroba ma wtedy znacznie łagodniejszy przebieg.

Obecnie stosowane szczepionki mają na celu zapewnić maksymalną możliwą skuteczność, a przy tym wywoływać minimum skutków ubocznych. Są one bezpiecznie, szczególnie dla osób z prawidłową odpornością. Należy pamiętać o możliwych skutkach ubocznych szczepionki, które nie stanowią jednak zagrożenia dla dziecka i ustępują najczęściej po 1–2 dniach od szczepienia. Należą do nich:

• gorączka,
  
• obrzęk i zaczerwienienie miejsca po wstrzyknięciu,
  
• wysypka na skórze.
  

Inne powikłania są dużo rzadsze. Po ich wystąpieniu należy zawsze skonsultować się z lekarzem.

Jak wygląda odra u dzieci nieszczepionych?

Niestety, nadal odnotowuje się rocznie wiele przypadków zachorowań na odrę wśród nieszczepionych dzieci. Ryzyko zakażenia odrą u nieszczepionego dziecka jest kilkadziesiąt razy większe niż u dziecka szczepionego. Szczepienie jest główną i najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniu na odrę. Szczepi się dziecko nie tylko po to, by zapobiec samej chorobie, ale też aby uchronić dziecko przed poważnymi konsekwencjami i powikłaniami, jakie może nieść ze sobą zakażenie odrą.

Nieszczepione dzieci z niedoborem odporności można uchronić przed zachorowaniem lub złagodzić przebieg odry poprzez podanie przeciwciał odpornościowych najpóźniej do 6 dni po kontakcie z chorą osobą. Jeśli osoba otrzymała immunoglobulinę, szczepienie można podać dopiero po upływie 5–6 miesięcy od jej podania.

Odra pociąga za sobą liczne powikłania, szczególnie u niemowląt i u osób dorosłych. Do najczęstszych powikłań należy zapalenie ucha środkowego, rzadziej zapalenie płuc, mózgu czy mięśnia sercowego. Mogą zdarzyć się nadkażenia bakteriami, ponieważ odra obniża chwilowo odporność organizmu. Choroba może doprowadzić do zgonu nawet u 20–30% niemowląt.

Leczenie odry

Leczenie odry jest wyłącznie objawowe. Stosuje się leki przeciwgorączkowe. Dodatkowo należy prawidłowo nawodnić organizm i zapewnić mu odpowiednie odżywienie. U dzieci niedożywionych bardzo dobrze sprawdza się dodatkowa suplementacja witaminą A. W przypadku zapalenia spojówek i światłowstrętu należy po prostu zapewnić choremu spokój i odpowiednie przyciemnienie pokoju.

Odra przebiega zwykle łagodnie lub umiarkowanie. Przechorowanie gwarantuje trwałą odporność. Niebezpieczna jest u pacjentów z niedoborem odporności i u małych niedożywionych dzieci. Zgony zdarzają się bardzo rzadko, będąc skutkiem powikłań w postaci wtrętowego zapalenia mózgu lub olbrzymiokomórkowego zapalenia płuc.