Stres jest naturalną reakcją na działanie różnego typu bodźców, nie tylko negatywnych. Pełna mobilizacja organizmu pozwala zaadaptować się do sytuacji, która wymaga podjęcia działań wykraczających poza codzienne, rutynowe czynności. Ułatwia sprostać nowym, nieznanym okolicznościom, pozwala przetrwać trudne chwile. Podnosi wydolność fizyczną, zdolność koncentracji, zmniejsza uczucie zmęczenia. Przewlekłe zaburzenia homeostazy organizmu są jednak niebezpieczne dla zdrowia.
Przewlekły stres i jego przyczyny
O stresie przewlekłym mówi się wówczas, gdy dana osoba nieustannie poddawana jest bodźcom, które zmuszają ją do wykraczania poza własną strefę komfortu, podejmowania nowych wyzwań, zmagania się z przeciwnościami losu. Dla większości ludzi przyczyną takiego stanu jest funkcjonowanie na współczesnym rynku pracy. Biorąc pod uwagę towarzyszące temu problemy ekonomiczne, rodzinne czy zdrowotne, niemal wszyscy pozostają pod nieustannym wpływem silnych stresorów. Fakt, że niektóre osoby wykazują silniejsze objawy przewlekłego stresu, a inne słabsze, najczęściej nie jest wynikiem odmiennej jakości ich życia, lecz indywidualnych różnic w zdolnościach adaptowania się do wywołujących napięcie okoliczności.
Lista możliwych przyczyn przewlekłego stresu jest praktycznie nieograniczona. Ludzie mają bowiem rozmaite wartości i różny próg tolerancji na trudne sytuacje życiowe, co wiąże się z ich poziomem samooceny czy bagażem dotychczasowych doświadczeń. Za źródła długotrwałego napięcia najczęściej uznaje się takie sytuacje, jak żałoba po bliskiej osobie, toksyczny związek partnerski, proces rozwodowy, przewlekła choroba (własna lub członka rodziny), praca nieadekwatna do zdolności i ambicji, nadmiar obowiązków lub kłopoty finansowe. Nieustanne napięcie emocjonalne powoduje też nadmiar bodźców – natłok informacji, hałas.
Objawy przewlekłego stresu
Nagły stres powoduje takie reakcje organizmu jak przyspieszenie tętna i oddechu, wzrost poziomu glukozy we krwi, wzmożenie napięcia mięśni, zwiększenie potliwości, wyostrzenie zmysłów. Jest to efekt zmiany równowagi hormonalnej – intensywnego wydzielania tzw. hormonów stresu (adrenaliny, noradrenaliny, kortyzolu) i spadku stężenia innych substancji (m.in. serotoniny i dopaminy, które odpowiadają za dobre samopoczucie).
Przy stresie przewlekłym powyżej opisany stan utrzymuje się tygodniami, nieustannie wpływając na działanie układu nerwowego, krwionośnego czy pracę mięśni. Objawia się to szeregiem dolegliwości, takimi jak bóle głowy, kręgosłupa, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie, niestrawność, biegunki lub zaparcia, choroby skóry, nieregularne miesiączki, zaburzenia snu, apetytu i libido. Przewlekły stres wpływa też niekorzystnie na pracę mózgu, ograniczając sprawność myślenia, powodując problemy z koncentracją, pamięcią, utrudniając kontrolę nad emocjami. Zbyt niskie stężenie neuroprzekaźników regulujących nastrój prowadzi do stałego spadku samopoczucia, a nawet depresji.
W przewlekłym stresie w końcu następuje wyczerpanie zasobów organizmu. Stężenie hormonów stresu spada poniżej normy. Znacząco zmniejsza się też odporność, więc organizmowi trudniej zmagać się ze spustoszeniami, jakie wyniknęły z długotrwałego zaburzenia homeostazy. Na tym etapie ujawniać się mogą takie skutki przewlekłego stresu, jak choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, cukrzyca typu 2, miażdżyca, osteoporoza, schorzenia autoimmunologiczne czy nowotwory.
Jak sobie poradzić ze stresem? Dowiesz się tego z filmu:
Jak sobie radzić z przewlekłym stresem?
Przewlekły stres jest znakiem dzisiejszych czasów i zwykle trudno jest unikać bodźców, które są jego źródłem. Można jednak opanować umiejętność rozładowywania emocjonalnego napięcia, by nie kumulowało się w organizmie, prowadząc do chorób. Należy przy tym wystrzegać się sposobów na doraźną poprawę samopoczucia, które same w sobie są szkodliwe dla zdrowia, np. nadużywania leków o działaniu uspokajającym lub alkoholu.
Utrzymaniu homeostazy organizmu służy prawidłowo zbilansowana dieta, regularny sen oraz codzienna dawka aktywności fizycznej (najlepiej na świeżym powietrzu). Aby zapobiegać negatywnym skutkom stresu, trzeba także przeznaczać odpowiednią ilość czasu na odpoczynek – korzystać z urlopów, weekendów, a przede wszystkim każdego dnia zapewnić sobie nieco relaksu. Wiele osób rezygnuje z tego ze względu na napięty grafik. Nie wolno jednak zapominać, że odpoczynek nie tylko służy zachowaniu zdrowia, ale i zwiększa efektywność pracy.
Efekty przewlekłego stresu ograniczać można, angażując się w zajęcia, które poprawiają samopoczucie. Należą do nich spotkania z przyjaciółmi, wyjścia do kina czy restauracji, realizacja pozazawodowych pasji i zainteresowań. Napięcie emocjonalne obniża się także dzięki rozmaitym metodom relaksacji – medytacji, jodze, treningowi uważności itp. W przypadku nasilonych objawów stresu warto skorzystać z psychoterapii lub z pomocy psychiatry, który może przepisać leki o działaniu przeciwlękowym czy przeciwdepresyjnym.
Bibliografia:
1. I. Heszen, Psychologia stresu, Warszawa 2013.
2. S. Brockert, Pokonać stres, tł. E. Michałowska, Warszawa 2003
