Objaw Hammana świadczy o przecieku powietrza z płuca i jamy opłucnej do przestrzeni międzynarządowej śródpiersia. Gromadząc się, gaz powoduje powstawanie chrupiących odgłosów, które zsynchronizowane są z rytmem serca, a dokładniej ze zmianami jego objętości.
Odma śródpiersiowa – mechanizm powstawania
Objaw Hammana jest jednym z objawów odmy śródpiersiowej. Stan ten polega na przenikaniu powietrza z płuc lub dróg oddechowych (tchawicy lub oskrzeli) do jamy śródpiersia. Śródpiersie jest środkową przestrzenią klatki piersiowej, ograniczoną od dołu przez przeponę, z przodu przez mostek, a z tyłu przez przednią powierzchnię kręgów. Boczne ograniczenia tej przestrzeni stanowią jamy opłucnej prawego i lewego płuca. W śródpiersiu znajdują się serce, przełyk oraz tchawica i oskrzela główne. Część przestrzeni zajmują również duże naczynia krwionośne: aorta, żyły główne, tętnice i żyły płucne oraz naczynia chłonne, m.in. przewód piersiowy i przewód oskrzelowo-śródpiersiowy. Przestrzeń pomiędzy tymi narządami wypełniona jest luźną tkanką łączną. W przebiegu odmy śródpiersiowej powietrze przedostaje się do jamy śródpiersia, gromadząc się w tej tkance. Część gazów wchłania się na miejscu, a część przenika do górnej części śródpiersia i dalej do szyi.
Objawy odmy śródpiersiowej
Podstawowym objawem odmy śródpiersiowej jest ból zamostkowy, któremu często towarzyszy duszność. Naczynia żylne szyi mogą być przepełnione i nabrzmiałe. W większości przypadków obserwuje się lekkie uwypuklenie powłok szyi, które chwilowo ustępuje przy ucisku. Pod palcami czuje się charakterystyczne trzeszczenie. Chory może zgłaszać objawy dyskomfortu w obrębie szyi, które przyrównuje do zbyt ciasno zawiązanego krawata czy szalika. Przy osłuchiwaniu mogą być słyszalne nietypowe świsty w rzucie serca oraz dźwięki opisywane jako chrupanie. Stanowią one charakterystyczny objaw opisany przez wielu lekarzy, m.in. Louisa Hammana, którego nazwiskiem nazwano ten symptom.
Objaw Hammana – powstawanie i opis
Objaw Hammana jest skutkiem obecności powietrza w śródpiersiu. Wypełniając przestrzeń między narządami, gaz nie może się swobodnie rozprężać i przemieszczać, gdyż klatka piersiowa jest zamkniętym, sztywnym tworem anatomicznym. Dlatego przy zmianach objętości zlokalizowanych tam narządów powietrze porusza się, wywołując zjawisko akustyczne, opisywanie jako chrupanie. Bezpośrednim powodem są skurcze i rozkurcze serca oraz wymuszone przez przeponę i inne mięśnie oddechowe wdechy i wydechy.
Objaw Hammana jest słyszalny w rzucie serca, czyli w okolicach mostka (często nawet po obu jego stronach). Dźwięki pojawiają się w sposób cykliczny, zgodny z rytmem pracy serca i (częściowo) z fazami oddechu. Jeśli pacjenta ułoży się na lewym boku, to szmery te stają się lepiej słyszalne. Zwykle bardziej zaakcentowana jest faza wdechu.
Przyczyny odmy śródpiersiowej i objawu Hammana
Odma śródpiersiowa może być spowodowana przez różne, endogenne i egzogenne zjawiska. Do endogennych zalicza się głównie pęknięcie pęcherzyków płucnych w okolicach przywnękowych. Dzieje się tak najczęściej w przypadku zaawansowanej rozedmy płuc albo przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Osłabiona, rozciągnięta ściana pęcherzyka nie jest dostatecznie elastyczna, by zaabsorbować nagłe zmiany ciśnienia powstające przy napadzie duszności o typie wydechowym, kichaniu, kaszlu albo przy stosowaniu wspomaganego lub sztucznego oddechu. Przez powstałe pęknięcie powietrze może swobodnie przedostawać się do śródpiersia. Innym powodem może być wynikające ze stanu chorobowego uszkodzenie ściany tchawicy, oskrzela lub przełyku.
Przyczyny egzogenne wiążą się z urazami klatki piersiowej albo są wynikiem połknięcia lub wchłonięcia do dróg oddechowych ciała obcego.
Urazowa odma śródpiersiowa może powstać, gdy dojdzie do:
- przeszywającej rany kłutej górnej części tułowia,
- nagłego zgniecenia klatki piersiowej ze wzrostem ciśnienia w jej wnętrzu,
- rozległego urazu ze złamaniami żeber lub mostka, powodującymi uszkodzenie miąższu płucnego,
- przerwania ciągłości tchawicy lub oskrzeli przy wypadkach komunikacyjnych lub upadkach z dużej wysokości.
Specyficzną grupę przyczyn stanowią ciała obce, które trafią do dróg oddechowych lub przełyku. Mogą one przebijać ścianę tych narządów i powodować przeciek powietrza do śródpiersia. Okoliczności mogą wskazywać na przypadkowe zdarzenia albo na próbę samookaleczenia (np. typowe dla niektórych więźniów „połyki”).
Objaw Hammana – leczenie chorego z odmą śródpiersiową
Leczenie endogennej odmy śródpiersiowej jest zwykle zachowawcze. Oczekuje się, że miejsce przecieku samoistnie się zasklepi, a powietrze ze śródpiersia i podskórnych okolic szyi – wchłonie. Jeśli przepływ gazu jest intensywny, schorzenie powoduje niewydolność oddechową lub ciężkie dolegliwości, rozważa się możliwość odbarczenia odmy (usunięcia nadmiaru powietrza) przez nakłucie odpowiedniej przestrzeni albo operacyjne zamknięcie miejsca przecieku.
W przypadkach urazowej odmy śródpiersiowej wpływ na wybór sposobu terapii mają ogólny stan chorego, towarzyszące uszkodzenia i objawy. Decyzję o ostatecznym planie leczenia podejmuje wielospecjalistyczny zespół lekarski.
