Co to jest lipaza? To jeden z enzymów trawiennych, który jest odpowiedzialny za rozkładanie tłuszczów na mniejsze cząsteczki – monoglicerydy, kwasy tłuszczowe i glicerol. W procesie trawienia najważniejsze są lipaza żołądkowa, lipaza trzustkowa oraz lipaza jelitowa i lipoproteinowa.
Rodzaje lipazy i ich funkcje w organizmie
Lipaza językowa lub inaczej kwasostabilna produkowana jest w jamie ustnej i stamtąd trafia do żołądka razem ze śliną. Jej znaczenie jest niewielkie. Dużo większą rolę w trawieniu tłuszczów odgrywa lipaza żołądkowa, która emulguje tłuszcze, aby mogły one zostać strawione w dwunastnicy i jelicie cienkim.
W dwunastnicy trójglicerydy rozkłada lipaza trzustkowa. Oprócz niej w procesie rozkładu tłuszczów biorą udział kolipaza oraz fosfolipaza A2. W dalszym trawieniu w jelicie cienkim uczestniczy lipaza jelitowa. Powstałe lipoproteiny – chylomikrony – z jelita cienkiego przedostają się do limfy (układu limfatycznego). Przepływając przez naczynia włosowate, chylomikrony mają kontakt z lipazą lipoproteinową oraz lipazą wątrobową. Skutkiem tego spotkania jest rozkład lipoprotein do glicerolo-2-fosforanu oraz wolnych kwasów tłuszczowych. Są to najmniejsze cząsteczki tłuszczów i wnikają one do komórek tłuszczowych lub mięśniowych w organizmie albo krążą we krwi. Lipaza lipoproteinowa wytwarzana jest w wielu tkankach organizmu, najwięcej jest jej w tkance tłuszczowej i mięśniowej, w tym także w sercu.
Lipaza hormonowrażliwa odgrywa główną wolę w hydrolizie (reakcji z wodą, w której powstają nowe związki) trójglicerydów w tkance tłuszczowej. Działanie tej lipazy hamuje insulina, czyli hormon wydzielany przez trzustkę. Ma to duże znaczenie dla działania lipazy u osób z insulinoopornością.
Badanie lipazy – cel i przebieg
Znaczenie praktyczne ma pomiar aktywności lipazy trzustkowej. Lipaza w moczu nie występuje, ponieważ nie przenika do niego, dlatego możliwe jest wyłącznie oznaczenie lipazy w surowicy. Badanie przeprowadza się z próbki krwi pobranej z żyły przeważnie w dole łokciowym.
Zwykle badanie lipazy łączy się z oznaczeniem pozostałych enzymów trzustki, odpowiedzialnych za trawienie węglowodanów i białek. Pozwala to dokładniej określić stan trzustki oraz ocenić prawdopodobieństwo chorób tego narządu oraz schorzeń wątroby i dróg żółciowych, żołądka, jelit czy nerek.
Badanie lipazy trzustkowej wykonuje się na czczo. Jest refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jeśli kieruje na nie lekarz, który podpisał kontrakt z NFZ. Wykonywane poza publicznym systemem opieki zdrowotnej badanie lipazy kosztuje około 10 złotych.
Interpretacja wyników badania lipazy trzustkowej i lipoproteinowej
Lipaza normy laboratoryjne powinna mieć określone przez jednostkę wykonującą badanie. Wyniki należy skonsultować z lekarzem, ponieważ tylko specjalista potrafi ocenić, czy są dobre, czy złe, biorąc pod uwagę m.in. dane zebrane podczas wywiadu lekarskiego. Przyjmuje się, że ogólna norma lipazy to 150 jednostek na litr krwi. Przy interpretacji wyników należy sugerować się zakresem referencyjnym podanym przez laboratorium.
O czym świadczy podwyższona lipaza? Najczęściej jest to oznaka zapalenia trzustki. Wysoka lipaza może sugerować, że w trzustce toczy się proces nowotworowy. Podwyższone wartości tego enzymu obserwowane są także w niewydolności nerek (ostrej i przewlekłej).
Podwyższona lipaza trzustkowa może świadczyć o cholestazie zewnątrzwątrobowej. Choroba ta polega na upośledzeniu odpływu żółci z dróg żółciowych i jej zastoju, najczęściej jest efektem innej choroby, np. kamicy żółciowej, raka dróg żółciowych, przewlekłego zapalenia trzustki czy raka tego narządu.
Przyczyny podwyższonej lipazy to także:
- perforacja (pęknięcie) wrzodu dwunastnicy,
- zapalenie otrzewnej,
- niedrożność przewodu trzustkowego – nim odprowadzany jest sok trzustkowy, łączy się z przewodem żółciowym wspólnym i następnie z dwunastnicą,
- niedrożność jelit.
Lipaza powyżej normy występuje też u osób zażywających leki z heparyną, indometacyną (stosowaną w leczeniu m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów), kodeiną oraz opioidami.
Niski poziom lipazy we krwi często występuje u chorych na cukrzycę, u osób ze zbyt wysokim poziomem cholesterolu we krwi oraz z nadciśnieniem tętniczym. Może sugerować także rzadką chorobę o nazwie hiperlipidemia genetyczna, w której wysoki poziom tłuszczów w organizmie nie wynika z błędów dietetycznych ani braku ruchu, a jest skutkiem mutacji genowej. W takim przypadku zbyt wysoki poziom trójglicerydów i cholesterolu występuje rodzinnie.
Bibliografia:
1. B. Neumeister, I. Besenthal, B.O. Böhm, Diagnostyka laboratoryjna, red. wyd. polskiego M. Pietruczuk, A. Bartoszko-Tyczkowska, wyd. 4, Wrocław 2013
2. Marcin Hołysz, Wiesław H. Trzeciak, Hormonozależna lipaza/esteraza cholesterolowa z kory nadnerczy — struktura, regulacja i rola w syntezie hormonów steroidowych
3. Kamil Kowal, Badanie poziomu lipazy trzustkowej
