Kostniak czaszki może być zlokalizowany w obrębie części twarzowej lub mózgowej. Najczęściej występuje w blaszkach kostnych sklepienia czaszki, w zatokach oraz na żuchwie. Jeśli rozmiary są niewielkie, a umiejscowienie nie powoduje wtórnych objawów, można obserwować jego rozwój i odroczyć lub całkowicie pominąć leczenie chirurgiczne.
Czym jest kostniak czaszki?
Kostniak czaszki jest nowotworem, czyli strukturą powstałą na skutek niekontrolowanego rozrostu tkanki kostnej w związku z transformacją typowych osteoblastów lub osteocytów. Jego podstawowymi cechami są: dobrze zróżnicowane (zmienione w niewielkim stopniu) komórki, rozrost miejscowy, brak cech złośliwości, czyli naciekania okolicznych tkanek oraz dawania przerzutów. Rozwój kostniaka czaszki jest powolny, trwa wiele lat, co oznacza, że często można działania lekarskie ograniczyć do obserwacji postępu zmian chorobowych i interweniować, jeśli pojawią się uciążliwe objawy.
Polecamy: Kości czaszki – anatomia, połączenia, rak kości czaszki
Przyczyny powstawania kostniaka czaszki
Kostniak czaszki powstaje wskutek spontanicznej mutacji niektórych komórek kostnych w określonym obszarze czaszki. Jego rozwój jest zwykle ograniczony do jednego miejsca. Przyczyny tego procesu nie są określone, aczkolwiek w piśmiennictwie zwraca się uwagę, że niektóre osoby mogą być bardziej podatne na takie schorzenie ze względu na swoje cechy genetyczne.
Cześć przypadków kostniaka kości jest powiązana z ogólnoustrojowym, dziedzicznym schorzeniem – tzw. zespołem Gardnera. Polega on głównie na skłonności do tworzenia się w obrębie układu pokarmowego (w jelicie grubym oraz dwunastnicy) polipów, które mają tendencję do złośliwienia i przekształcania się w zmiany rakowe. Często wiąże się także z równoległym powstawaniem zmian w obrębie narządu wzroku i kośćca. Charakterystycznymi objawami są wrodzone zwyrodnienia błony barwnikowej siatkówki oraz powstawanie mnogich kostniaków. Ich ogniska są niezależne od siebie i mogą rozwijać się w różnym czasie.
Umiejscowienie i objawy kostniaka czaszki
Kostniak czaszki lokalizuje się zwykle w jednym z trzech obszarów. Są nimi:
- kości pokrywy czaszki,
- wnętrze zatok przynosowych,
- żuchwa.
W przypadku kości pokrywy czaszki dominują zwykle bóle głowy, które mogą nasilać się przy dotyku, wstrząsach, ucisku miejsca, w którym rozwija się guz. Jeśli guz rozwija się w zewnętrznych blaszkach sklepienia czaszki, można niekiedy wyczuć zgrubienie na powierzchni kości oraz zaobserwować objawy przewlekłego, niewielkiego odczynu zapalnego okolicznych tkanek. Obraz kliniczny może być znacznie bardziej skomplikowany, jeśli kostniak rozwija się od strony wewnętrznej – w przestrzeni mózgoczaszki. Rosnąca masa kostna może uciskać na opony i mózgowie, być przyczyną migren, narastających objawów ogniskowych (o typie np. niedowładów, zaburzeń widzenia, słuchu albo wzroku). W krańcowych, późno zdiagnozowanych przypadkach kostniak może też powodować napady drgawkowe o typie padaczkowym oraz zjawiska charakterystyczne dla nadciśnienia śródczaszkowego (bóle i zawroty głowy, szum w uszach, nudności, wymioty, zaburzenia świadomości).
Kostniak czaszki zlokalizowany w zatokach często przebiega bezobjawowo. Dolegliwości bólowe pojawiają się, gdy guz osiąga znaczne rozmiary albo rosnąc, zwęża lub zamyka ujście zatok. Mogą pojawiać się przewlekłe lub nawracające zapalenia zajętej zatoki. Jeśli guz rozwija się w blaszce kostnej sąsiadującej z oczodołem – objawem może być jednostronny wytrzeszcz albo dwojenie (podwójne widzenie).
Kostniak żuchwy najczęściej jest przyczyną dolegliwości bólowych związanych z gryzieniem. Rozwijający się guz jest wyczuwalny w jamie ustnej przez chorego albo znajdowany w badaniu lekarskim. Ból spowodowany przez rosnącego kostniaka ma początkowo charakter napadowy, w późniejszych fazach choroby przechodzi w ciągły lub przewlekły, nawracający. Jest opisywany jako tępy, rwący, podobny do bólu zęba. Często odczuwane jest jego pulsowanie.
Zobacz film i poznaj historię Patryka, któremu lekarze wszczepili implant czaszki:
Leczenie kostniaka czaszki
Podstawową metodą leczenia chorych z kostniakiem czaszki jest chirurgiczne usunięcie zmiany chorobowej. Jeśli zlokalizowana jest powierzchownie, przyczynę kwalifikacji do operacji stanowią deformacje czaszki oraz silne dolegliwości bólowe. Bezobjawowy przebieg choroby jest zwykle (zwłaszcza w przypadku umiejscowienia kostniaka w zatoce przynosowej lub w mózgoczaszce) wskazaniem do obserwacji – oczywiście pod warunkiem, że wykluczy się złośliwy charakter schorzenia. Leczenie operacyjne (które szczególnie przy zabiegach wykonywanych wewnątrz czaszki obarczone jest pewnym ryzykiem) staje się niezbędne, jeżeli pojawiają się uciążliwe objawy lub wątpliwości co do łagodnego charakteru guza. Rokowanie po zabiegu jest dobre – chorzy wracają do zdrowia, pozostają jednak pod obserwacją lekarską, której głównym celem jest wczesne wychwycenie ewentualnej wznowy w operowanym miejscu.
