Kortyzon to związek chemiczny należący do grupy glikokortykosteroidów. Zgodnie z nazwą jest to substancja o budowie charakterystycznej dla sterydów (steroid) wpływająca na metabolizm węglowodanów i produkowana w korze nadnerczy (przedrostki gliko- i kortyko-).
Jak powstaje kortyzon i jaka jest jego funkcja?
Kortyzon powstaje w korze nadnerczy i w niektórych narządach ciała. Jego poziom jest regulowany przez układ nerwowy oraz stężenie innych hormonów. Kortyzon nie jest związkiem aktywnym – praktycznie nie ma wpływu na przemiany zachodzące w organizmie. Jest jednak substancją, która (w zależności od potrzeb organizmu i stanu przemian biochemicznych w poszczególnych tkankach) może być przekształcana w silnie działający hormon – kortyzol, czyli hydroksykortyzon. W procesie tym bierze udział enzym dehydrogenaza 11β-hydroksysteroidowa typu 1, określany też w skrócie jako HSD11B1. Stanowi katalizator opisywanego procesu. W miejscach, gdzie nadmiar kortyzolu nie wpływa korzystnie na metabolizm, działa typ 2 tej samej dehydrogenazy – opisywany również jako HSD11B2. Jest to enzym o odwrotnym działaniu, powodujący przemianę kortyzolu do nieaktywnego kortyzonu. Dzięki temu możliwie jest zwiększanie aktywności hormonalnej glikokortykosteroidów w miejscach i czasie, w których jest to potrzebne, a także szybkie zmniejszenie, gdy jest ona zbędna lub wręcz szkodliwa.
Zobaczcie, skąd się bierze stres i kiedy nam szkodzi:
Działanie kortyzonu
Kortyzon staje się aktywny dopiero po hydroksylacji – mówiąc o jego działaniu, ma się tak naprawdę na myśli działania kortyzolu. Zwiększenie podaży postaci nieaktywnej (np. w formie iniekcji) wymusza podwyższenie stężenia kortyzolu, więc działanie hormonów jest wtedy silniejsze.
Kortyzol nazywany jest często hormonem stresu, gdyż jego ilość i aktywność zwiększają się gwałtownie, gdy dochodzi do sytuacji wymagającej szybkiej i intensywnej reakcji. Stres może być spowodowany strachem, zagrożeniem, bólem, urazem, chorobą, ale również napięciem w pracy, życiu prywatnym, silnymi przeżyciami (śmierć osoby bliskiej, narodziny dziecka, zmiana pracy lub awans, przeprowadzka itp.). Działanie człowieka w takich warunkach wymaga przestawienia metabolizmu tak, by sprostał zwiększonemu zapotrzebowaniu na energię niezbędną do walki, aktywności, pracy fizycznej lub umysłowej. Kortyzol powoduje zatem:
- podwyższenie stężenia glukozy we krwi (glikemii),
- zatrzymywanie sodu (co w efekcie podwyższa ciśnienie tętnicze i usprawnia krążenie),
- intensyfikację glukoneogenezy (procesu tworzenia glukozy z aminokwasów, tłuszczów i białek),
- zahamowanie budowy nowych związków i tkanek na rzecz pozyskiwania energii do bieżącej aktywności,
- zmniejszenie odczynów zapalnych i obrzęków,
- immunosupresję (zmniejszenie intensywności odpowiedzi immunologicznej).
Kortyzon przestawia organizm w stan działania „awaryjnego”. Przewlekłe utrzymywanie się stresu i podwyższonego poziomu glikokortykosteroidów powoduje jednak wiele skutków ubocznych, takich jak m.in. nadciśnienie tętnicze, odkładanie tkanki tłuszczowej, cukrzyca, jaskra i zaćma, osteoporoza, zaburzenia odporności.
Zobacz film i dowiedz się jak działa układ nerwowy:
Zastosowanie kortyzonu
Kortyzon jest stosowany w farmakoterapii głównie ze względu na swoje działanie przeciwzapalne i ograniczające reakcje odpornościowe. Krem bądź maść z kortyzonem (lub częściej hydroksykortyzonem) stosowana jest w leczeniu zmian skórnych (np. wyprysku). Niektóre postacie maści dostępne są bez recepty. W leczeniu przewlekłych schorzeń zapalnych (np. chorób układowych tkanki łącznej) lub w ostrych stanach podaje się kortyzon w postaci tabletek bądź zastrzyków dożylnych, gdyż oczekuje się działania ogólnego – na cały organizm. Kortyzon jest też często wstrzykiwany w miejsca, w których toczy się proces zapalny, np. przy zapaleniach pochewek ścięgnistych, kaletek maziowych. Zmniejsza tam obrzęk tkanek i odczyny chorobowe, a pośrednio redukuje również ból.
Kortyzon lub hydrokortyzon są stosowane w przypadku intensywnych reakcji alergicznych. Mogą być podawane miejscowo w postaci np. kropli do oczu, kremów czy maści, a w stanach uogólnionych lub nawet we wstrząsie anafilaktycznym w postaci zastrzyku.
Zastosowanie kortyzonu w infekcjach
Kortyzon i inne glikokortykosteroidy są często stosowane w przebiegu infekcji bakteryjnych o znacznym nasileniu objawów. Ich użycie musi być jednak uzasadnione, gdyż zmniejszając intensywność zapalenia i hamując odpowiedź immunologiczną, nie usuwają podstawowej przyczyny choroby – zakażenia drobnoustrojami. Dlatego niezbędne jest zwykle skojarzenie leczenia sterydami z intensywną antybiotykoterapią.
