Neuropsychologia bada związek między funkcjonowaniem mózgu a zachowaniem człowieka. Neuropsycholog oferuje swoją pomoc zwłaszcza osobom z organicznym uszkodzeniem mózgu. Pacjentami są najczęściej osoby z otępieniem, po urazie głowy, udarze mózgu i operacji neurochirurgicznej. Wyróżnia się także neuropsychologię edukacyjną, która zajmuje się analizą przyczyn trudności podczas uczenia się.
Czym zajmuje się neuropsychologia?
Neuropsychologia to dziedzina nauki z pogranicza medycyny i psychologii, która zajmuje się badaniem i opisywaniem związków zachodzących pomiędzy układem nerwowym i procesami poznawczymi z perspektywy klinicznej. Neuropsycholog analizuje konsekwencje uszkodzenia mózgu człowieka, a także prowadzi terapię neuropsychologiczną.
Na czym polega badanie neuropsychologiczne?
Diagnoza neuropsychologiczna jest specjalistyczną odmianą diagnozy psychologicznej, w której korzysta się z dorobku neurologii klinicznej, psychiatrii, teorii o poznaniu, językoznawstwa i innych nauk o człowieku. Diagnoza neuropsychologiczna polega na ocenie procesów poznawczych, takich jak: percepcja, myślenie, procesy uwagi, pamięciowe, językowe i mowy, funkcje wykonawcze, liczenie, pisanie i czytanie. Analizowane są procesy afektywne – charakter ujawnianych i przeżywanych emocji, ich natężenie, stabilność i adekwatność. Ważny jest wgląd badanego, w tym samoświadomość własnego funkcjonowania oraz zachowanie w sferze relacji interpersonalnych i kompetencji zawodowych. Po ocenie funkcji psychicznych i zachowań człowieka możliwe jest wyodrębnienie odchyleń od normy, przedstawienie ich jakościowej i ilościowej charakterystyki oraz wyjaśnienie mechanizmów psychologicznych stwierdzonych zaburzeń w porównaniu z grupą osób zdrowych.
Badanie neuropsychologiczne to rozbudowana procedura, która zajmuje nawet kilka godzin. W przypadku niskiej wydolności badanego przeprowadza się je podczas kilku spotkań, aby jednorazowo nie obciążać go mocno. Podczas badania neuropsychologicznego wykonuje się specjalne testy neuropsychologiczne, podejmowane są próby kliniczne, a także przeprowadza się wywiad z pacjentem i jego rodziną, która może dać wiele trafnych wskazówek diagnostycznych. Po przeprowadzonym badaniu pacjent otrzymuje opinię psychologiczną zawierającą najważniejsze informacje diagnostyczne, które posłużą do postawienia ostatecznej diagnozy medycznej i dopasowania adekwatnych metod terapeutycznych. Badanie może także służyć diagnostyce różnicowej (czy obserwowane trudności stanowią konsekwencję nadmiernego stresu, przemęczenia, depresji czy też choroby układu nerwowego), ocenie dynamiki przebiegu choroby i efektów leczenia, edukacji i wychowania (określenie specjalnych potrzeb dzieci i młodzieży z wrodzonymi lub nabytymi dysfunkcjami mózgu) i celom orzeczniczym.
Badanie neuropsychologiczne – przykładowe testy
W badaniu neuropsychologicznym można wykorzystać rozmaite testy. Najlepiej, aby specjaliści przeprowadzili na początku wstępne badanie przy użyciu kwestionariusza MMSE (ang. Mini–Mental State Examination). Składa się on z 30 pytań służących do oceny orientacji w czasie i miejscu, zapamiętywania, uwagi, liczenia, przypominania, nazywania, powtarzania, rozumienia, czytania, pisania i rysowania. Następnie, w zależności od potrzeb, wykorzystywane są bardziej specyficzne kwestionariusze. Wśród nich można wymienić m.in.:
- test pamięci wzrokowej Bentona – służy do badania pamięci i percepcji wzrokowej oraz sprawności grafomotorycznej;
- kolorowy test połączeń – CTT służy do badania różnorodnych procesów związanych z uwagą i funkcjami wykonawczymi, a w szczególności do oceny celowego przeszukiwania materiału, utrzymywania i przerzutności uwagi, sekwencyjnego przetwarzania informacji i monitorowania własnego zachowania;
- test figury złożonej Reya-Osterrietha – służy do badania poziomu strukturalizacji percepcyjnej, uwagi i kontroli wzrokowo-ruchowej oraz bezpośredniej pamięci wzrokowej;
- kalifornijski test uczenia się językowego (CVLT) – służy do pomiaru zdolności uczenia się i zapamiętywania materiału werbalnego;
- test płynności figuralnej Ruffa (RFFT) – służy do pomiaru płynności niewerbalnej, traktowanej jako sprawność tworzenia nowych wzorów w ograniczonym czasie;
- test uczenia się labiryntów Grotona (GMLT) – służy do oceny uczenia się, percepcjiprzestrzennej, funkcji wykonawczych i przestrzennego rozwiązywania problemów;
- test sortowania kart z Wisconsin (WCST) – służy do pomiaru funkcji wykonawczych rozumianych jako funkcje nadzorcze, kontrolujące i kierujące poznawczą aktywnością człowieka.
Terapia neuropsychologiczna
Terapia neuropsychologiczna rozwinęła się na przełomie lat 60-tych i 70-tych XX w., kiedy powstały koncepcje pozwalające odzyskiwać utracone zdolności poznawcze drogą odpowiednich ćwiczeń. Skupia się przede wszystkim na zaburzeniach pamięci, percepcji, myślenia i mówienia oraz poszukiwaniu strategii kompensacji i radzenia sobie z deficytami.
Czas trwania terapii i częstotliwość spotkań to kwestia indywidualna, zależna od potrzeb i możliwości pacjenta. Terapia neuropsychologiczna jest najbardziej efektywna, gdy zostanie rozpoczęta możliwie szybko po zachorowaniu lub urazie. Ogólnym celem rehabilitacji neuropsychologicznej jest poprawa jakości życia chorego, zwiększenie jego niezależności oraz poprawa zdolności radzenia sobie w kontaktach z ludźmi i codziennymi obowiązkami.
Bibliografia:
1. Kucharska-Pietura K., Wilkos E., Sławińska K., Diagnoza neuropsychologiczna w praktyce psychiatrycznej, „Psychiatria Po Dyplomie”, 2012, 9(3), s. 52-59.
2. Gugała M., Łojek E., Lipczyńska-Łojkowska W. i wsp., Przegląd metod neuropsychologicznych służących do diagnozy łagodnych zaburzeń poznawczych, „Postępy Psychiatrii i Neurologii”, 2007, 16(1), s. 81-85.
3. Szepietowska E.M., Diagnostyka neuropsychologiczna i jej zastosowanie kliniczne, „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2012, 8(3), s. 107–113.
