Bariera krew-mózg to fizjologiczna struktura obejmująca procesy biochemiczne, które uniemożliwiają przedostawanie się niektórych substancji z krwi do tkanki mózgowej, a tym samym ochraniają układ nerwowy przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych. Właściwości te wynikają z odmiennej budowy komórek, które tworzą śródbłonek naczyń włosowatych w mózgu. Kiedy bariera krew-mózg zostanie naruszona w wyniku zaburzeń neurologicznych, w płynie mózgowo-rdzeniowym pojawiają się prążki oligoklonalne.
Czym są prążki oligoklonalne?
Prążki oligoklonalne są białkami należącymi do frakcji immunoglobulin klasy IgG. Ich obecność w płynie mózgowo-rdzeniowym lub surowicy krwi świadczy o wytwarzaniu tych przeciwciał przez ośrodkowy układ nerwowy, a tym samym o zaburzeniach lub chorobach tego układu:
- kile układu nerwowego,
- zapaleniu mózgu,
- ostrych zakażeniach wirusowych i bakteryjnych ośrodkowego układu nerwowego,
- zapaleniu nerwu wzrokowego oraz innych nerwów czaszkowych,
- toczniu rumieniowatym układowym,
- zespole Guillaina-Barrego,
- chłoniaku ośrodkowego układu nerwowego.
Prążki oligoklonalne w płynie mózgowo-rdzeniowym pojawiają się, kiedy z jakiegoś powodu zostanie naruszona bariera krew-mózg. Oznaczenie ich poziomu całkowitego jest przydatnym narzędziem diagnostycznym, zwłaszcza u pacjentów z podejrzeniem stwardnienia rozsianego. Często stanowią one podstawę rozpoznania tej jednostki chorobowej.
Z czego zbudowana jest krew i co można wyczytać z morfologii? Dowiesz się tego z filmu:
Jak wygląda badanie na obecność prążków oligoklonalnych?
Prążki oligoklonalne bada się w płynie mózgowo-rdzeniowym lub surowicy krwi. W pierwszym przypadku w celu pobrania materiału do analizy konieczne jest wykonanie nakłucia lędźwiowego (punkcji lędźwiowej), natomiast w drugim pacjent oddaje w laboratorium niewielką próbkę krwi z żyły łokciowej.
Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego polega na wprowadzeniu cienkiej, długiej igły do przestrzeni podpajęczynówkowej kręgosłupa, między 4 a 5 kręg w odcinku lędźwiowym. Miejsce wkłucia uniemożliwia uszkodzenie rdzenia kręgowego, ponieważ w tym miejscu znajduje się jego koniec. Pacjent podczas badania znajduje się w pozycji leżącej na boku, z nogami maksymalnie podciągniętymi pod brodę. Lekarz wyznacza punkt wprowadzenia igły i dezynfekuje skórę, a następnie nanosi na nią miejscowy środek znieczulający. Po wkłuciu płyn mózgowo-rdzeniowy zaczyna powoli wyciekać do probówki. Po zakończeniu badania zakładany jest opatrunek.
Pobrany materiał jest następnie analizowany pod kątem występowania w nim prążków oligoklonalnych. Najczęściej bada się jednocześnie płyn mózgowo-rdzeniowy i surowicę krwi. Oznaczany jest poziom całkowity prążków oligoklonalnych, a niekiedy wykonuje się także elektroforezę białek, czyli ich rozdział na konkretne frakcje.
O czym świadczą prążki oligoklonalne?
Prążki oligoklonalne w płynie mózgowo-rdzeniowym i surowicy krwi świadczą o tym, że w tkance mózgowej trwa proces immunologiczny. Najczęściej ich obecność świadczy o zachorowaniu na stwardnienie rozsiane, jednak spotyka się je także u chorych na inne schorzenia ośrodkowego układu nerwowego.
U zdrowych osób w płynie mózgowo-rdzeniowym nie występują prążki oligoklonalne. Norma wynosi więc 0. Stwierdzenie przynajmniej dwóch prążków jest wynikiem nieprawidłowym i świadczy o chorobie. W takim przypadku konieczne jest rozszerzenie diagnostyki o inne badania laboratoryjne i obrazowe. Natomiast jeden prążek oligoklonalny w płynie mózgowo-rdzeniowym oznacza początkowe stadium procesu patologicznego. Jest to sytuacja, która zdarza się rzadko.
Prążki oligoklonalne w stwardnieniu rozsianym (SM) występują u około 90% chorych. Często więc ich obecność w płynie mózgowo-rdzeniowym (przy jednoczesnym występowaniu objawów) stanowi podstawę do postawienia diagnozy. Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą, zapalną chorobą demielinizacyjną ośrodkowego układu nerwowego. W jej przebiegu dochodzi do wieloogniskowego uszkodzenia tkanki nerwowej w mózgu. Schorzenie dotyczy przede wszystkim osób młodych – najwięcej zachorowań stwierdza się między 20 a 40 rokiem życia. Uważa się, że jej przyczyną jest błędna odpowiedź układu immunologicznego na własne komórki nerwowe.
Prążki oligoklonalne w boreliozie
Prążki oligoklonalne mogą świadczyć także o zachorowaniu na boreliozę. Aby postawić diagnozę, należy stwierdzić ich obecność w płynie mózgowo-rdzeniowym oraz swoiste immunoglobuliny klasy IgM i IgG w surowicy krwi przeciwko Borrelii burgdorferii. Przeciwciała bada się metodą ELISA, która wymaga potwierdzenia metodą Western-blot. Na chorobę wskazuje także ukąszenie kleszcza odnotowane w wywiadzie lub rumień wędrujący.
Bibliografia:
1. J. Losy, Diagnostyka różnicowa w stwardnieniu rozsianym, [w:] „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2008, tom 4, supl. A.
2. J. Zajkowska, W. Drozdowski, Neuroborelioza – trudności diagnostyczne, [w:] „Neurologia po Dyplomie” 2013; 8 (1), s. 6–15.
