Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom, na swój koszt, profilaktycznej opieki lekarskiej, której elementem jest badanie okresowe. Jest to jeden z czołowych determinantów wpływających na dopuszczenie przez pracodawcę osoby zatrudnionej do wykonywania obowiązków zawodowych. Badania okresowe powinny odbywać się nie częściej niż co rok i nie rzadziej niż co 5 lat oraz składać się z badania ogólnego uzupełnionego o badania dodatkowe dopasowane do warunków pracy (stanowiska).
Co to są badania okresowe?
Obowiązkiem pracodawcy jest ochrona zdrowia zatrudnionych przez niego osób, który realizuje przez wysyłanie ich na badania profilaktyczne, w tym okresowe badania lekarskie. Badania okresowe mają na celu uwzględnianie indywidualnych przeciwwskazań związanych ze stanem zdrowia lub osobniczymi skłonnościami pracownika i na tej podstawie ustalenie, czy może on realizować swoje obowiązki w warunkach występujących na danym stanowisku pracy. Lekarz podczas badania stara się ustalić, czy charakter wykonywanej pracy nie wpływa negatywnie na stan zdrowia pracownika. Jeśli pracodawca zatrudnia pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających, ma obowiązek zapewnić im okresowe badania lekarskie także po zaprzestaniu pracy w kontakcie z innymi substancjami, czynnikami lub pyłami i po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Pracownik, który nie posiada aktualnego orzeczenia lekarskiego, nie może być dopuszczony do wykonywania obowiązków zawodowych. Za niedopełnienie tego obowiązku grozi kara grzywny w wysokości od 1000 do 30000 zł, która nakładana jest na pracodawcę. Odmowa poddania się profilaktycznym badaniom lekarskim jest naruszeniem obowiązków pracowniczych i może być przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę.
Kto przeprowadza badania okresowe pracowników?
Badaniami okresowymi zajmuje się medycyna pracy. Lekarz medycyny pracy na podstawie określonych badań wydaje zaświadczenie, w którym określa brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, w warunkach pracy opisanych w skierowaniu wydanym przez pracodawcę. W niektórych przypadkach orzeczenie wydaje lekarz medycyny przemysłowej, morskiej i tropikalnej, kolejowej lub higieny pracy.
Skierowanie powinno zawierać informacje na temat stanowiska, na którym pracuje zatrudniona osoba i informacje o występujących na stanowisku pracy czynnikach niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych. Orzeczenia lekarskie są wydawane w formie zaświadczeń według ustalonego wzoru, a lekarz przeprowadzający badanie przekazuje je pracownikowi i pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia lekarskie odnośnie badań okresowych w aktach osobowych pracowników, w części B.
Badania okresowe a dzień wolny
Badania okresowe do pracy przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Pracownik skierowany na badania okresowe domaga się od pracodawcy udzielenia w tym celu dnia wolnego od pracy. Zachowuje prawo do wynagrodzenia za ten czas, a w razie przejazdu do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie jego kosztów według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Jeśli nie ma możliwości przeprowadzenia profilaktycznych badań lekarskich pracowników w godzinach pracy, mogą być one wykonane po godzinach pracy. Czasu badań lekarskich przeprowadzanych po godzinach pracy lub w dni wolne od pracy nie należy zaliczać do czasu pracy, a tym samym pracownikowi nie będzie przysługiwało za ten czas wynagrodzenie.
Co ile czasu wykonuje się badania okresowe pracowników?
O tym, jak często kieruje się pracownika na badania okresowe, decyduje stan zdrowia zatrudnionego i rodzaj zajmowanego stanowiska. Częstotliwość stawiania się na badania okresowe pracowników określa lekarz. Powinny odbywać się nie częściej niż co rok i nie rzadziej niż co 5 lat.
Zakres badań okresowych obejmuje badania ogólne uzupełnione o badania dodatkowe dopasowane do warunków pracy, które określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Pracownik może się spodziewać badania krwi i moczu, ciśnienia krwi, okulistycznego, laryngologicznego i poziomu cukru we krwi. Ponadto:
- osoby pracujące w hałasie wykonują badanie otolaryngologiczne przez pierwsze 3 lata co rok, a następnie co 3 lata,
- osoby narażone na promieniowanie elektromagnetyczne wykonują badania neurologiczne i EKG co 4 lata,
- osoby obciążone stałym i długotrwałym wysiłkiem głosowym wykonują badanie foniatryczne co 5 lat.
Lekarz medycyny pracy może zlecić dodatkowe badania jeśli uzna, że są potrzebne do oceny stanu zdrowia pracownika.
Czym są badania okresowe kierowców?
Badania okresowe kierowców zawodowych określa ustawa o transporcie drogowym. Przeprowadzane są w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Badania okresowe kierowców zawodowych przeprowadza się co 5 lat do ukończenia 60 lat i co 30 miesięcy u osób powyżej 60 lat.
Termin badań może zostać skrócony przez lekarza orzekającego, jeśli istnieją do tego wskazania zdrowotne. Badania wymagane przez ustawę o transporcie drogowym odbywają się na koszt pracodawcy.
Bibliografia:
1. Janaczek K., Badania profilaktyczne pracowników - wybrane zagadnienia, „Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka”, 2015, 6, s. 12-15.
2. Zajdel R., Zajdel J., Czy badania profilaktyczne można wykonać w dowolnym miejscu?, „Medycyna Pracy”, 2008, 59(5), s. 395-408.
