Haemophilus influenzae jest to gram-ujemna bakteria, inaczej nazywana pałeczką grypy. Została odkryta i po raz pierwszy opisana w 1892 roku przez niemieckiego lekarza Richarda Pfeiffera. Została wyselekcjonowana podczas epidemii grypy z ciał zmarłych osób. Początkowo sądzono, że jest odpowiedzialna za rozwój grypy. Dopiero po ok. 40 latach dowiedziono, że grypa ma etiologię wirusową.
Co to jest Haemophilus influenzae?
Nazwa pałeczka grypy jest zatem myląca i ma znaczenie jedynie historyczne. U bakterii HIB rozróżniono 6 typów serologicznych, które różnią się składem otoczki bakteryjnej lub w ogóle jej nie posiadają. Szczepy bezotoczkowe mają największe znaczenie kliniczne i mogą powodować wiele niebezpiecznych chorób. Haemophilus influenzae bez otoczki wywołuje najczęściej zakażenia błon śluzowych, zapalenie ucha środkowego i oskrzeli. Badania pokazują, że bakteria bezotoczkowa atakuje górne odcinki układu oddechowego ok. 75 % dorosłych.
Natomiast szczepy typu b (o różnych składach otoczki) atakują najczęściej noworodki i dzieci w wieku poniżej 6 lat. Powodują one zakażenia z układu oddechowego do odległych miejsc w organizmie, np. do opon mózgowych, kości i stawów. Otoczka bakterii ma duży wpływ na jej złośliwość, bo dzięki niej Haemophilus influenzae unika odpowiedzi immunologicznej.
Skutki zakażenia się bakterią HIB i ich objawy
Haemophilus influenzae powoduje choroby przede wszystkim przez polisacharyd otoczkowy, lipooligosacharydy błonowe (podobne ma bakteria E. coli) i poteazę IgA, która unieszkodliwia przeciwciała skierowane przeciwko bakterii HIB. Haemophilus influenzae jest bakterią przenoszoną jedynie z człowieka na człowieka drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z wydzielinami lub wydalinami. HIB przedostaje się do dróg oddechowych, a następnie do krwi człowieka. Wywołuje następujące zapalenia:
- opon-mózgowych,
- zatok,
- ucha środkowego,
- nagłośni,
- płuc,
- oskrzeli,
- tkanki podskórnej.
Najpoważniejszą formą zakażenia pałeczką grypy jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jego symptomami są wysoka gorączka oraz zmiany oponowe, takie jak sztywność karku i niemożność przygięcia głowy do klatki piersiowej. Częstym i bardzo poważnym powikłaniem jest wylew podtwardówkowy, który powoduje otępienie, drgawki i porażenie połowicze.
Kolejną infekcją wywołaną przez Haemophilus influenzae, która może zagrażać życiu, jest zapalenie nagłośni. Najczęściej atakuje dzieci od 2. do 7. roku życia, ale zdarza się również u osób dorosłych. Objawia się ono szybko rozwijającym się stanem zapalnym górnych dróg oddechowych, czego objawem są: ból gardła, zaburzenia połykania, nadmierne ślinienie się oraz współwystępująca gorączka. Zapalenie nagłośni często doprowadza do ostrego zwężenia się światła dróg oddechowych, przez co utrudnione jest oddychanie.
Haemophilus influenzae atakuje również tkankę łączną w okolicy głowy i szyi, przez co obszar ten zaczyna mieć niebiesko-czerwone zabarwienie. Bakteria HIB powoduje również zapalenie płuc. Do rzadziej występujących infekcji spowodowanych Haemophilus influenzae należą zakażenia:
- szpiku kostnego,
- stawów,
- osierdzia,
- układu moczowego,
- tkanki łącznej oczodołu,
- gałki ocznej.
Test na pałeczkę grypy
Diagnostyka zakażenia Haemophilus influenzae polega przede wszystkim izolacją bakterii w hodowli mikrobiologicznej. Jeśli do lekarza zgłosi się osoba, u której podejrzewa się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, pobiera się próbkę płynu z tych opon i poddaje się go barwieniu oraz wykonuje posiew mikrobiologiczny. Inwazyjne badania stosuje się również w przypadku podejrzenia zapalenia ucha środkowego i zapalenia zatok przynosowych. Jeśli w diagnostyce mikrobiologicznej wykryje się bakterie HIB, to następnym krokiem jest wykonanie badań serologicznych, które mają na celu wykrycie antygenów otoczkowych, aby móc poznać szczep bakterii i dostosować leczenie.
Leczenie i profilaktyka
Zakażenia Haemophilus influenzae są bardzo niebezpieczne, zwłaszcza te atakujące opony mózgowo-rdzeniowe. Badania pokazują, że śmiertelność chorych wynosi około 5%, a u około 25% pacjentów nastąpiły powikłania prowadzące do różnych niepełnosprawności, w tym u 6% pojawiły się trwałe ubytki słuchu. Niemniej jednak całkowite wyleczenie zakażeń pałeczką grypy jest możliwe, jeśli stosuje się właściwą antybiotykoterapię. Wspomaga się również leczenie lekami objawowymi, np. przeciwobrzękowymi i przeciwbólowymi. Glikokortykosteroidy podaje się pacjentom z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych w celu zmniejszenia powikłań neurologicznych. W przypadkach zakażeń górnych dróg oddechowych często zachodzi konieczność wspomagania oddychania za pomocą respiratora. Choroby wywołane bakterią HIB są zakaźne, więc leczenie zawsze odbywa się z zastosowaniem kwarantanny w oddziałach szpitalnych.
Podstawowym sposobem profilaktyki zakażeń pałeczką grypy jest szczepienie. W Polsce kalendarz szczepień obowiązkowych uwzględnia 4 dawki szczepionki dla dzieci powyżej 2. miesiąca życia. Szczepionki skutecznie obniżają częstość zakażeń powodowanych przez Haemophilus influenzae.
