Czucie głębokie, czyli propriocepcja, to zmysł, dzięki któremu człowiek odczuwa położenie elementów swojego ciała w przestrzeni. Umożliwia to przystosowanie się organizmu do napotkanych różnorakich czynników zewnętrznych, m.in. dostosowanie napięcia mięśni, pochylenia ciała itp. Bodźce do korekty pozycji ciała odbierają proprioreceptory.
Układ proprioceptorowy – funkcje i budowa
Układ proprioceptorowy związany jest jednocześnie z układami nerwowym i kostno-stawowym. Proprioreceptory znajdują się w torebkach stawowych, więzadłach i aparacie ścięgnistym mięśni i pozwalają na odbieranie bodźców, takich jak:
- ucisk,
- rozciąganie,
- ustawienie części ciała względem siebie,
- ruch części ciała wobec siebie.
Informacje te są przekazywane do ośrodkowego układu nerwowego i analizowane, a następnie tworzy się informacja zwrotna i jest przesyłana także w formie impulsu do efektorów, czyli mięśni.
Integracja wszystkich elementów propriocepcji jest niezbędna do planowania, rozpoczynania i prowadzenia ruchu, rozwoju odruchów oraz regulacji napięcia mięśni i koordynacji ich kurczenia i rozluźniania. Czucie głębokie niezbędne jest także do wyższych czynności umysłowych powiązanych ze schematem ciała i ułożeniem ciała w przestrzeni oraz części ciała względem siebie.
Czucie proprioceptywne jest konieczne do prawidłowej koordynacji wzroku i ruchu. Oprócz proprioreceptorów informacje o położeniu ciała przekazuje błędnik błoniasty, który odpowiada za zachowanie równowagi.
Nawet najmniejsze zaburzenia w działaniu układu proprioceptorowego powodują nieprawidłowe działanie układu ruchu. Może to utrudniać wykonywanie nawet najprostszych czynności, jak sięganie po coś, co jest wysoko, czy wchodzenie po schodach.
Zaburzenia czucia głębokiego: skutki
Zaburzona propriocepcja objawia się tym, że bodźce odbierane przez proprioreceptory są zbyt intensywne lub ich przesyłanie staje się za wolne. W wyniku tego ośrodkowy układ nerwowy nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać pozyskanych informacji w odpowiednim czasie i reaguje zbyt późno lub nieadekwatnie. Efektem zaburzenia czucia głębokiego może być utrata równowagi, brak koordynacji ruchowej, a gdy czucie głębokie nie jest trenowane – mogą nawet zanikać wzorce ruchowe. Wpływa to negatywnie na wszelką aktywność fizyczną, w tym codzienne czynności, jak np. chodzenie.
Przyczyny zaburzeń propriocepcji to:
- uszkodzenia mięśni, stawów, więzadeł – prowadzą do ograniczenia kontroli nerwów i mięśni,
- urazy kości,
- uszkodzenie móżdżku – oprócz zakłócenia pracy układu proprioceptorowego powoduje oczopląs, zaburzenia mowy (m.in. spowolnienie i dzielenie wypowiedzi na zgłoski) oraz drżenie zamiarowe.
Badanie czucia głębokiego polega na sprawdzeniu, czy chory jest w stanie utrzymać równowagę na różnym rodzaju podłoża i czy potrafi określić kąt zgięcia stawów. Bada się też napięcie mięśniowe.
Ćwiczenia propriocepcji
Trening proprioceptywny może poprawiać wyniki w sporcie, zwiększać zwinność, zręczność oraz poprawić koordynację ruchową. Wskazany jest u osób cierpiących na zaburzenia czucia głębokiego. U dzieci ćwiczenia propriocepcji wspomagają prawidłowy rozwój ruchowy.
Najprostsze, podstawowe ćwiczenia na czucie głębokie to stanie na jednej nodze (z otwartymi lub zamkniętymi oczyma), skręty tułowia, skłony, półprzysiady na jednej nodze, tzw. jaskółka czy wspinanie się na palcach. Poprawę propriocepcji zapewniają też przeskoki na jednej nodze do tyłu, do przodu i na boki. To ćwiczenie wymaga pewnej sprawności i zdrowych stawów kolanowych i skokowych.
Czucie głębokie rąk poprawiają ćwiczenia wymagające klęku podpartego, wykonywane z przyrządami (np. taśmą, piłką, hantlami) lub bez.
Przykłady ćwiczeń w treningu układu proprioceptorowego to:
- umieszczenie piłki między plecami a ścianą i wykonywanie przysiadów,
- podczas leżenia na plecach zgięcie nóg w kolanach i unoszenie miednicy,
- w pozycji siedzącej na piłce do fitnessu odrywanie stopy od podłoża lub rolowanie miednicy,
- w pozycji leżącej na brzuchu na piłce unoszenie rąk, ich zginanie i prostowanie lub jednoczesne unoszenie prawej ręki i lewej nogi oraz lewej ręki i prawej nogi.
Propriocepcję poprawia też skakanie na trampolinie, omijanie przeszkód z zamkniętymi oczyma czy ćwiczenia z woreczkiem gimnastycznym umieszczonym na głowie.
Bibliografia:
1. M. Jokiel, L. Romanowski, "Człowiek w przestrzeni – historia propriocepcji", Acta Medicorum Polonorum 2014, t.4, dostęp online 12.10.2017 r.
2. Maciej Jędrejko "Czucie głębokie"
3. T. Styczyński, R. Gasik, B. Pyskło, Znaczenie kliniczne zaburzeń propriocepcji dla narządu ruchu, Reumatologia 2007; 45, 6: 404-406, dostęp online 12.10.2017 r.
