Azotany wydalane z moczem są pochodzenia pokarmowego. Ich największe źródło stanowią produkty wędliniarskie, kranowa woda, warzywa liściaste. Azotany w moczu mogą być zapowiedzią bakteryjnego zakażenia dróg moczowych. Najczęściej za proces ten odpowiada Escherichia coli. Jednak dokładne określenie czynnika sprawczego wymaga przeprowadzenia badań bakteriologicznych. Azotany są dość często mylone z azotynami. Oba te związki są formami azotu, jednak różni je struktura chemiczna. Azotany mają 3 atomy tlenu, zaś azotyny 2 atomy tlenu.
Azotany w moczu
Azotany to grupa związków chemicznych, sole i estry kwasu azotowego (wzór sumaryczny: HNO3). Zaliczane są do V grupy analitycznej anionów, czyli jonów o ładunku ujemnym. Obecność azotanów w moczu może oznaczać dość poważny problem zdrowotny wówczas, gdy występują nieprawidłowe wartości także innych parametrów w badaniu moczu. Specjaliści podkreślają, że na wyniki badań należy patrzeć ogólnie, a nie kierować się tylko jednym parametrem. Istnieje wiele przyczyn odpowiadających za obecność azotanów w moczu i żeby mieć pewność, że uzyskane wyniki badań świadczą o stanie patologicznym, konieczne jest powtórzenie badania. Badanie moczu wykonywać się powinno ze środkowego strumienia moczu, co ogranicza znacznie ryzyko zanieczyszczenia próbki zarazkami innego pochodzenia. Najlepiej wykorzystać do badania pierwszą poranną porcję moczu, zbierającego wcześniej w pęcherzu przynajmniej przez 4 godziny, co jest odpowiednim czasem dla redukcji azotanów. Oprócz wyników badań o zwiększonej wartości azotanów w moczu może świadczyć czerwono-brązowe jego zabarwienie.
Co mówi o naszym zdrowiu wynika badania moczu? Dowiesz się tego z filmu:
Azotany w moczu – co oznaczają?
Azotany w moczu pojawić się mogą na skutek metabolizmu białek. Podniesione nieco ilości azotanów stwierdza się podczas infekcji, jak w przypadku przeziębienia. Azotany w moczu mogą być zapowiedzią bakteryjnego zakażenia układu moczowego, za które odpowiadają gram-ujemne bakterie należące do fizjologicznej flory układu pokarmowego, takie jak Escherichia coli, czyli pałeczka okrężnicy, Proteus spp. czy Staphylococcus spp. Mają one reduktazę azotanową, czyli enzym, który redukuje azotany pokarmowe do azotynów. Zakażenia mogą być także spowodowane drobnoustrojami nieredukującymi azotanów do azotynów, jak w przypadku Enterococcus spp. Azotyny to grupa związków chemicznych, soli lub estrów kwasu azotawego, które w moczu w warunkach prawidłowych nie powinny być w ogóle obecne. Do grupy zwiększonego ryzyka rozwoju infekcji dróg moczowych na skutek obecności azotanów w moczu zalicza się kobiety w ciąży. W związku z tym specjaliści zalecają wykonywanie badania moczu u ciężarnych średnio co miesiąc. Cechy mieszczących się w normie wyników badania moczu u przyszłych mam to m.in.: słomkowa lub żółta barwa, kwaśny odczyn, zupełna klarowność, nieobecna bilirubina i ciała ketonowe, śladowe ilości urobilinogenu, ciężar właściwy 1,005–1,030 g/cm³.
Podwyższona ilość azotanów bywa konsekwencją częstej obecności w diecie produktów będących ich źródłami. Azotany obecne są w wodociągowej wodzie pitnej. Polskie i europejskie prawo dopuszcza zawartość azotanów do 50 mg/l. Azotany pełnią rolę środków konserwujących produkty wędliniarskie. Źródłem azotanów są warzywa, a zwłaszcza seler, sałata, szpinak, pietruszka, burak, marchew, pasternak, ziemniak, rzodkiewka, ogórki, kabaczki i kapusta.
Obniżone stężenie azotanów w moczu
Zmniejszony poziom wydalania z moczem azotanów wystąpić może u osób niedożywionych oraz podczas żywienia parenteralnego, czyli pozajelitowego. To forma leczenia żywieniowego polegająca na podawaniu składników odżywczych drogą dożylną. Obniżona ilość azotanów w moczu może świadczyć też o za krótkim czasie przebywania moczu w pęcherzu przed pobraniem próbki, w konsekwencji czego ma miejsce zmniejszona synteza azotynów z azotanów. Przyczyną obniżonego stężenia azotanów w moczu może być również duże stężenie kwasu askorbinowego (wzór sumaryczny: C6H8O6), powszechnie nazywanego witaminą C, czy urobilinogenu, którego w nomenklaturze medycznej określa się także jako sterkobilinogen. To organiczny związek chemiczny będący pochodną bilirubiny, czyli pomarańczowo-czerwonego barwnika żółciowego, który jest produktem rozpadu hemu, hemoglobiny i innych hemoprotein. Urobilinogen powstaje w świetle przewodu pokarmowego w wyniku działania enzymów bakteryjnych.
Jak działa układ moczowy? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Azotany w moczu – leczenie
Obecność azotanów w moczu to stan fizjologiczny, który nie wymaga podjęcia leczenia. Mimo to część specjalistów uważa, że powinno się ograniczać spożycie produktów zawierających te związki, gdyż pochodne azotanów – nitrozoaminy – wykazują silne działanie rakotwórcze. Sygnałem, który przyczynił się do zwrócenia uwagi na wpływ azotanów na zdrowie, był tzw. syndrom blue baby, czyli sinica dzieci. Odpowiadał za niego wzrost zużycia nawozów azotowych w produkcji rolnej, które podnosiły zawartość azotanów w warzywach i w wodzie gruntowej.
Największe stężenie azotanów jest w warzywach liściastych, a ich redukcję przynosi namaczanie przed spożyciem przez 20 minut w wodzie z dodatkiem octu jabłkowego, a następnie w czystej wodzie. Azotany z żywności usuwa się przez gotowanie, gotowanie na parze, ewentualnie smażenie. Ważne jest także, by przed spożyciem dokładnie myć warzywa, przechowywać je w warunkach chłodniczych, a pokrojone, spożywać od razu.
Bibliografia:
1. Szutowicz A., Raszei-Specht A., Diagnostyka laboratoryjna tom II, Gdańsk, Gdański Uniwersytet Medyczny, 2011.
2. Murawa D., Banaszkiewicz T., Majewska E. i wsp., Zawartość azotanów (III) i (V) w wybranych gatunkach warzyw i ziemniakach dostępnych w handlu w Olsztynie w latach 2003 – 2004, „Bromatologia i chemia toksykologiczna”, 2008, XLI(1), s. 67-71.
