Afazja to niemożność mówienia. To zjawisko pojawia się nagle, gdy chory wcześniej mówił normalnie. Dotyczy zarówno prawidłowego wypowiadania się, wyrażania myśli, jak i pełnego rozumienia słyszanych słów i zdań.
Mowa jest uwarunkowana odpowiednim funkcjonowaniem ośrodka mowy w korze mózgowej, zlokalizowanego w półkuli dominującej. Około 90% społeczeństwa jest praworęczna. Półkula dominująca to ta, która odpowiada za ruchy ręki dominującej. Oznacza to, że u większości ludzi ośrodek mowy zlokalizowany jest w lewej półkuli mózgu (po wyjściu z ośrodka mózgowego, drogi ruchowe ulegają skrzyżowaniu). U leworęcznych osób za mowę odpowiedzialna jest prawa półkula.
Afazja motoryczna a afazja czuciowa
Na umiejętność mowy składa się kilka elementów, przede wszystkim umiejętność wypowiadania się i rozumienia mowy innych. Najczęstsza jest afazja mieszana, kiedy chory nie jest w stanie ani rozumieć, ani wypowiadać słów. Afazja motoryczna (ruchowa) oznacza, że chory nie może artykułować zdań. Wie, co chce powiedzieć, jego myśli składają się odpowiednio, jednak ostatecznie wypowiada tylko niezrozumiałe dźwięki lub pojedyncze, zupełnie nielogiczne, słowa. Zdarza się, że afazja ma łagodny przebieg. Wtedy upośledzona zostaje tylko płynna mowa (tzw. częściowa afazja motoryczna).
Poza afazją motoryczną wyróżnia się afazję czuciową (sensoryczną). Chory nie rozumie poleceń, słów ani pytań zadawanych przez innych. Izolowana dysfazja czuciowa z zachowaną zdolnością wypowiadania się występuje rzadko.
Niekiedy używa się określenia dysfazja. W medycynie pojęcia z przedrostkiem a- oznaczają zupełny brak lub zniesienie danej czynności lub zjawiska, dlatego też afazja to całkowite zniesienie umiejętności mowy. Przedrostek dys- sugeruje, że mowa jest wyłącznie zaburzona, a nie zniesiona.
Przyczyny afazji motorycznej i czuciowej
Afazja nie jest zjawiskiem, które może wystąpić u zdrowych osób. Zawsze związana jest z poważnym uszkodzeniem lub niedokrwieniem obszaru mózgu odpowiedzialnego za mowę (afazja motoryczna) i za rozumienie mowy (afazja czuciowa). Te dwa ośrodki znajdują się w mózgu obok siebie, w związku z tym rzadko dochodzi do izolowanego uszkodzenia wyłącznie jednego z nich. Najczęściej afazja wywołana jest udarem mózgu. Udar niedokrwienny to złożone zjawisko mogące uszkodzić nie tylko sam ośrodek mowy w korze mózgowej, ale również drogi ruchowe i czuciowe mowy. Rzadko przyczyną afazji motorycznej lub czuciowej są nowotwory lub inne guzy ośrodkowego układu nerwowego, zapalenia mózgu, miażdżyca i urazy.
Miażdżyca, a także inne zmiany naczyniowe i zwyrodnieniowe dużo częściej wywołują uszkodzenie ośrodków w pniu mózgu, które odpowiedzialne są za prawidłowe funkcje nerwów czaszkowych zawiadujących mową, a właściwie całym aparatem ruchowym mowy – językiem, podniebieniem, nagłośnią. Uszkodzenie tych ośrodków prowadzi do dysartrii, będącej również upośledzeniem aparatu mowy, ale na poziomie wykonawczym, a nie decyzyjnym (jak to jest w przypadku afazji). Izolowana dysartria polega na tym, że chory wie, co chce przekazać, rozumie mowę innych, a niemożność wysłowienia się wynika z uszkodzenia aparatu wykonawczego mowy, zwłaszcza upośledzenia ruchów języka.
Afazja motoryczna i sensoryczna u dzieci – objawy
Każde dziecko rozwija umiejętność mowy indywidualnie. Jakikolwiek deficyt mowy ma uogólniony wpływ na rozwój dziecka pod kątem motorycznym, jak i psychicznym. Ponadto nieprawidłowy rozwój psychoruchowy zwiększa ryzyko upośledzenia w zakresie komunikacji.
U dzieci objawy zaburzeń mowy to nie tylko problem z mową, ale również z nabyciem umiejętności pisania i czytania. Afazja nie jest pojęciem często używanym u dzieci, dlatego że określa utratę posiadanej wcześniej umiejętności mowy. Zdecydowanie częściej do dzieci odnosi się pojęcie dysfazji, oznaczające nieprawidłowe ukształtowanie mowy.
Klasyczna postać afazji motorycznej u dzieci daje następujące objawy:
- bardzo duże problemy z wypowiadaniem słów,
- parafrazje (przekręcanie wyrazów lub używanie niewłaściwych słów),
- trudność w dzieleniu słów na sylaby,
- ubogi zasób słów.
U dzieci, podobnie jak u dorosłych, rzadko spotyka się izolowaną afazję czuciową lub motoryczną. Najczęściej afazja ma charakter mieszany.
Przyczyny afazji u dzieci są podobne jak u dorosłych:
- niedotlenienie (nawet już podczas porodu),
- uszkodzenia naczyniowe,
- guzy mózgu, w tym nowotwory,
- zapalenie mózgu,
- urazy czaszkowo-mózgowe.
Afazja motoryczna u dziecka – terapia
Postać terapii uzależniona jest od indywidualnego obrazu zaburzenia mowy. Każde dziecko prezentuje dodatkowe objawy, jak brak umiejętności czytania lub pisania, spowolnienie myślenia, upośledzenie pamięci, zaburzenia emocjonalne i inne. Wobec tego nie ma jednego określonego programu terapii. Leczenie dostosowywane jest do indywidualnych potrzeb.
Podstawą pracy z dzieckiem z afazją jest cierpliwość. Dziecko potrzebuje czasu, by osiągać kolejne stopnie rozwoju. Podczas terapii jednym z największych błędów jest ciągłe poprawianie i krytykowanie dziecka. Podobnie jak w przypadku rozwoju zdrowych dzieci, należy przede wszystkim chwalić je za każdy postęp. Cierpliwość dotyczy również stopniowej gradacji wymagań wobec dziecka. Nie można od razu wymagać od niego pełnych zdań i płynnych wypowiedzi. Poziom trudności powinien wzrastać stopniowo wraz z czasem trwania terapii i być dostosowany do możliwości dziecka.
