W Polsce na skorzystanie z nasienia dawcy najczęściej decydują się pary, dla których sztuczne zapłodnienie jest jedyną szansą na potomstwo, a trudności z poczęciem dziecka wynikają z problemów zdrowotnych mężczyzny. Dotyczy to np. sytuacji, w których partner cierpi na azoospermię (brak plemników w ejakulacie), poważne choroby genetyczne lub jest nosicielem wirusa HIV. Z plemników dawcy spermy skorzystać mogą także samotne kobiety, które pragną zostać matkami.
Kto może zostać dawcą nasienia?
Kryteria, które należy spełnić, by zostać dawcą spermy, określają poszczególne placówki – tzw. banki spermy. Potencjalny kandydat musi mieć ukończonych 18 lat, ale nie więcej niż 35–40. Warunkiem koniecznym przyjęcia nasienia od dawcy jest jego dobry stan zdrowia – brak chorób genetycznych, zakaźnych oraz zaburzeń psychicznych. Kontroli podlega także jakość spermy – w jej jednym milimetrze sześciennym musi znajdować się minimum 20 milionów plemników o odpowiedniej ruchliwości.
W związku z wysokimi wymaganiami par decydujących się na skorzystanie z nasienia dawcy, znaczenie ma wykształcenie kandydata, jego poziom inteligencji czy kultura osobista. Ocenie podlegają także takie cechy, jak budowa ciała, wzrost, kolor oczu i włosów – pary oczekują bowiem zwykle materiału genetycznego od osób o cechach fizycznych zbliżonych do ich własnych. Od kandydatów nie wymaga się, by posiadali własne dzieci, choć jest to mile widziane, ponieważ świadczy o możliwościach rozrodczych mężczyzny. W praktyce dawcami nasienia zostaje nie więcej niż 5–7% chętnych.
Jak działa męski układ rozrodczy? Dowiesz się tego z filmu:
Jak zostać dawcą spermy?
By zostać dawcą nasienia, należy zgłosić się do jednego z banków spermy, które działają najczęściej przy klinikach leczenia niepłodności. W Polsce takie placówki znajdują się niemal w każdym dużym mieście.
Oddanie nasienia poprzedza szczegółowa rozmowa kwalifikacyjna, obejmująca dokładny wywiad medyczny – kandydat pytany jest o przebyte choroby, możliwe obciążenia genetyczne, aktywność seksualną, sytuację życiową itd. Najczęściej zobowiązany jest do podpisania klauzuli, zgodnie z którą zatajenie pewnych danych lub podanie fałszywych skutkuje koniecznością pokrycia kosztów badań, a nawet zapłaceniem klinice odszkodowania.
Kandydat przechodzi zwykle testy osobowości. Obowiązkowe jest także badanie psychologiczne, które nie tylko potwierdza stan zdrowia psychicznego potencjalnego dawcy nasienia, ale też służy uświadomieniu mu prawnych i emocjonalnych konsekwencji związanych z oddaniem materiału genetycznego do banku spermy.
Kolejnym etapem są badania próbki nasienia, a także krwi i wymazu z cewki moczowej. Oceny wymaga jakość nasienia, ale przede wszystkim stan zdrowia potencjalnego dawcy. Celem badań jest wykluczenie:
- nieprawidłowości genetycznych (m.in. ustala się kariotyp i grupę krwi),
- chorób przenoszonych drogą płciową (takich jak HIV, wirusowe zapalenie wątroby, cytomegalia, kiła, rzeżączka, chlamydioza).
Jeśli wyniki badań są satysfakcjonujące, nasienie zostaje zamrożone na półroczny okres kwarantanny. Po tym czasie wymagane jest ponowne przebadanie dawcy spermy pod kątem chorób zakaźnych. Dopiero po ich kolejnym wykluczeniu pobrany wcześniej materiał genetyczny może zostać udostępniony potrzebującym go osobom.
Polecamy: Brak spermy – jakie ma przyczyny? Co robić, jeśli mężczyzna ma małą ilość spermy?
Zarobki dawcy nasienia
Motywacje mężczyzn do oddania nasienia do banku spermy są różne. Niektórzy robią to z chęci niesienia pomocy parom bezskutecznie starającym się o potomstwo, inni chcą zabezpieczyć swój materiał genetyczny w obawie, że w przyszłości sami nie będą zdolni do spłodzenia dziecka (np. żołnierze wybierający się na misje). Do zostania dawcą nasienia najczęściej skłaniają względy finansowe. W Polsce do banków spermy przeważnie zgłaszają się studenci, którzy pragną podreperować swój budżet. Nie istnieją regulacje prawne, które zapewniłyby dawcom nasienia określoną gratyfikację (poza zwrotem poniesionych kosztów, np. dojazdu), ale kandydatom z reguły oferuje się wynagrodzenie – w Polsce w kwocie 600–1200 zł.
Polecamy: Badanie nasienia
Konsekwencje zostania dawcą spermy
W Polsce banki spermy podpisują z kandydatami umowę o zachowaniu całkowitej anonimowości. Nie istnieją jednak ścisłe regulacje prawne dotyczące ochrony ich danych osobowych, więc jest możliwość ujawnienia ich w przypadku postępowania karnego czy cywilnego. Anonimowy dawca nasienia musi liczyć się z tym, że w przyszłości może np. chcieć odnaleźć go dziecko, które zapragnie poznać swojego biologicznego ojca. Matkom przysługuje powództwo o ustalenie ojcostwa w celu uzyskania alimentów. Warto też wiedzieć, że w zachodniej Europie wprowadza się obecnie rejestry dawców spermy, by móc ich odszukać w przypadku konieczności dawstwa organów czy szpiku. Złożenie materiału genetycznego w banku nasienia może mieć zarówno prawne, jak i emocjonalne konsekwencje, których trzeba być świadomym, podejmując decyzję o zostaniu dawcą.
