Ból brzucha pojawia się zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Choć zazwyczaj mija samoistnie, to w sytuacji, gdy często nawraca lub towarzyszą mu inne dolegliwości – konsultacja z lekarzem jest konieczna.

Zespół jelita drażliwego to tzw. czynnościowa choroba układu pokarmowego, czyli taka, której przyczyny nie udaje się uchwycić. Skąd się zatem bierze?

Przyczyna zespołu jelita drażliwego nie została do końca poznana. Uważa się, że jej wystąpienie jest związane z czynnikami zarówno genetycznymi, fizycznymi, jak i psychicznymi. Wśród możliwych przyczyn wskazuje się przede wszystkich nadwrażliwość trzewną i zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, poza tym zmiany w składzie mikrobioty, aktywację układu odpornościowego oraz przerost flory bakteryjnej. Naukowcy dopatrują się również roli osi mózg-jelito (pewne neuroprzekaźniki, np. serotonina, są przekazywane między ośrodkowym układem nerwowym a przewodem pokarmowym). Osoby z tą chorobą mogą być szczególnie wrażliwe na stres i odczuwać w przypadku jego pojawienia nasilenie dolegliwości (dotyczy to nawet 50-80 proc. chorych). Wśród czynników wywołujących lub zaostrzających objawy wymienia się także nadwrażliwość pokarmową – nietolerancję FODMAP (fermentujących oligo-, dwu- i monocukrów oraz polioli). Przyczyny zespołu jelita drażliwego mogą być różne i są zwykle kwestią indywidualną. Dlatego leczenie jest tak trudne - mówi Agata Stróżyk, dietetyk kliniczny, specjalista ds. informacji medycznej Medicover.

Ale na tym nie koniec. Niektóre badania sugerują, że do rozwoju choroby się przyczynić także... grypa żołądkowa.

Wystąpienie zespołu jelita drażliwego może być nawet 6-krotnie wyższe u osób, które miały infekcję żołądkowo-jelitową w porównaniu z osobami bez przebytego epizodu infekcji żołądkowo-jelitowej - dodaje dietetyczka.

Zespól jelita drażliwego u dorosłych jest diagnozowany na podstawie charakterystycznych objawów tj. nawracający ból brzucha, średnio pojawiający się przynajmniej raz w ciągu tygodnia (w okresie 3 miesięcy przed wizytą u lekarza), którego dotyczą dwa lub więcej z wymienionych objawów: jest związany z wypróżnianiem, jest związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień i/lub jest związany ze zmianą konsystencji stolca. Mogą się pojawić również inne objawy, takie jak: ból głowy, senność, ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, a u dziewczynek i kobiet zaburzenia miesiączkowania.

U dzieci, podobnie jak u dorosłych, cechą charakterystyczną zaburzeń czynnościowych przebiegających z bólem brzucha jest niemożność przypisania objawów żadnej chorobie organicznej (np. celiakii). Kryteria są w zasadzie podobne jak u dorosłych: ból brzucha pojawiający się przynajmniej 4 razy w miesiącu, którego dotyczy przynajmniej jeden z wymienionych objawów: jest związany z wypróżnianiem, jest związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień, jest związany ze zmianą konsystencji stolca.

Jak potwierdzić zespół jelita drażliwego?

Szacuje się, że problemy z nadwrażliwym jelitem ma aż 11 proc. populacji. Pomocy u specjalisty częściej szukają kobiety, a co drugi pacjent nie ma jeszcze 35 lat. Jak jest w przypadku dzieci? Badania pokazują, że zespól jelita drażliwego może dotyczyć ok. 8,8 proc. małych pacjentów.

Choć nie każdy ból brzucha oznacza chorobę, to w przypadku występowania przewlekłego bólu brzucha u dorosłego lub u dziecka, konsultacja z lekarzem jest konieczna.

Choć na pierwszy rzut oka objawy zespołu jelita drażliwego są dość charakterystyczne, to rozpoznanie choroby nie jest proste. Dlatego stawianie diagnozy opiera się przede wszystkim na wykluczeniu innych schorzeń, które mogą dawać podobne dolegliwości. U dorosłych lekarz może zlecić:

• morfologię krwi – niedokrwistość i podwyższona liczba leukocytów wymagają dalszej diagnostyki;

• białko CRP w surowicy i/lub kalprotektyna w stolcu – pozwala wykluczyć nieswoiste zapalenie jelit;

• TSH;

• badanie przeciwciał przeciw transglutaminazie tkanowej IgA i oznaczenie całkowitego IgA – w kierunku celiakii (w przypadku wyników dodatnich konieczna będzie gastroskopia i pobranie wycinka do badań);

• badania mikrobiologiczne i parazytologiczne stolca (w kierunku obecności pasożytów) – mogą być zlecone w postaci biegunkowej;

• testy oddechowe w kierunku SIBO (zespołu przerostu flory bakteryjnej);

• USG jamy brzusznej;

• w uzasadnionych przypadkach kolonoskopia.

U dzieci, podobnie jak u dorosłych, diagnostyka opiera się na analizie objawów. Nie ma testu diagnostycznego, który pozwoliłby rozpoznać zespół jelita drażliwego. W przypadku współistniejących zaparć, lekarz może zlecić leczenie łagodzące zaparcia – jeżeli ból brzucha ustąpi razem ze złagodzeniem zaparć, świadczy to raczej o zaparciach czynnościowych - dodaje dietetyczka.

Zespół jelita drażliwego - jak sobie z nim poradzić?

Zespół jelita drażliwego to choroba, której nie da się wyleczyć. Ale można nad nią zapanować. W zależności od postaci choroby lekarz może zalecić stosowanie leków rozkurczowych czy leków przeciwdepresyjnych, jak również innych leków, m.in. rifaksyminy, loperamidu, makrogolu. W leczeniu stosuje się także:

• preparaty olejku z mięty pieprzowej – w dawce 180-225 mg dwa razy/dobę przez okres od 2 do 12 tyg. – skonsultuj dobór preparatu ze swoim lekarzem;
  

• leki ziołowe – nie ma jednoznacznych zaleceń, polecane są w określonych sytuacjach klinicznych (o ich stosowaniu powinien zdecydować lekarz);
  

• probiotyki – zaleca się stosowanie określonych szczepów probiotycznych, które zostały przebadane pod kątem bezpieczeństwa i skuteczności (np. Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardi czy Bifidobacterium infantis) (dobór preparatów należy skonsultować z lekarzem).
  

Leczenie u dzieci ma na celu przede wszystkim powrót dziecka do normalnego funkcjonowania. Całkowite wyleczenie zdarza się bardzo rzadko, dlatego terapia polega przede wszystkim na łagodzeniu dolegliwości i lepszej ich tolerancji.

Zobacz film i dowiedz się, jak poprawić pracę jelit:

Niefarmakologiczne metody leczenia i leki mają niestety mocno ograniczone dowody na ich skuteczność w leczeniu zaburzeń czynnościowych przebiegających z bólem brzucha u dzieci. Wymienia się m.in. probiotyki (np. Lactobacillus rhamnosus GG) czy opatentowaną mieszankę szczepów VSL3, dietę z ograniczeniem FODMAP, konsultację psychologiczną, w tym naukę metod radzenia sobie ze stresem czy terapię behawioralną. Z leków stosuje się, np. olejek z mięty pieprzowej czy amitryptylinę - mówi dietetyczka.

Jedną z metod łagodzenia objawów jest dieta z ograniczeniem FODMAP. Składa się ona z trzech etapów i powinna być prowadzona pod okiem dietetyka. Pierwszy etap polega na ograniczeniu wszystkich grup FODMAP do wartości dopuszczalnych. Można to zrobić na dwa sposoby (np. stosując jadłospis zbilansowany przez dietetyka lub wspomagając się aplikacją Monash Uni Low FODMAP Diet®). Jeżeli objawy ulegną złagodzeniu (po ok. 2-6 tyg.), wtedy można przejść do fazy drugiej – czyli stopniowego wprowadzania pokarmów z poszczególnych grup FODMAP, np. ½ mango codziennie przez 3 dni w przypadku grupy FODMAP cechującej się nadmiarem fruktozy lub ⅓-½ awokado w przypadku sorbitolu. Celem jest sprawdzenie tolerancji na poszczególne grupy, w tym też tolerowane porcje produktów, tak by w trzeciej fazie móc na tej podstawie ułożyć pacjentowi indywidualny plan żywieniowy, z uwzględnieniem tylko nietolerowane grupy FODMAP.

Jeżeli po pierwszej fazie osoba nie odczuje złagodzenia objawów, wtedy należy wrócić do zwyczajowej diety i szukać innego sposobu leczenia konsultując się gastroenterologiem - mówi dietetyczka.

Przykład:

W tabeli umieszczono przykłady produktów zawierających określone FODMAP, ale wybierając je warto korzystać z aplikacji Monash Uni Low FODMAP Diet® opracowanej przez MONASH University (alma mater diety z ograniczeniem FODMAP). Jest to aplikacja płatna (koszt ok. 28 zł) i w języku angielskim. Stosuje one kolorowy system oznaczeń, by ułatwić chorym rozpoznawanie porcji produktów o wysokiej zawartość danej grupy FODMAP – czerwony oznacza wysoką zawartość FODMAP (niedozwolony), żółty – umiarkowaną (dopuszczalny w zależności od tolerancji danej grupy FODMAP), zielony – niską (dozwolony). Jest to o tyle ważne, że umożliwia większą różnorodność diety, np. pewne produkty są dozwolone mimo zawartości FODMAP, ale w mniejszej ilości niż zwyczajowa porcja. Wartości FODMAP, których nie powinno się przekraczać – dozwolone/niedozwolone porcje produktu powinny być rozumiane jako ilość zjadana w ciągu jednego posiłku, tzn. że porcje oznaczone jako zielone i żółte mogą być obecne w kilku posiłkach w ciągu dnia, przy czym niektóre z nich tylko w ściśle określonej ilości (zwłaszcza te oznaczone jako żółte).

• truskawki są oznaczone jako zielone (1 porcja, 150 g, powinny być dobrze tolerowane) – nie wykryto w nich FODMAP,

• mango jest oznaczony trzema kolorami:

– zielonym dla porcji 40 g (1/5 szklanki, powinna być to ilość dobrze tolerowana przez większość osób z ZJD),

– żółtym dla porcji 45 g (1/4 szklanki – nie dla osób z nietolerancją grupy z nadmiarem fruktozy),

– czerwonym dla porcji 140 g (1/2 mango – zwyczajowa porcja – powinna być unikana w pierwszej fazie i w trzeciej u osób nietolerujących grupy pokarmów FODMAP z nadmiarem fruktozy),

• czosnek jest oznaczony na czerwono i powinien być wyeliminowany w fazie pierwszej oraz trzeciej u osób z nietolerancją oligofruktanów (olej aromatyzowany czosnkiem powinien być tolerowany – jest oznaczony na zielono).

Inną dietą stosowaną u wszystkich pacjentów z zespołem jelita drażliwego, jest dieta bogata w błonnik rozpuszczalny. Błonnik ten może wspomagać wzrost tzw. dobrych bakterii jelitowych, ma właściwości żelujące (może łagodzić objawy biegunki), ale powoduje nadmierną produkcję gazów i wzdęcia. Gdzie go szukać? Doskonałym źródłem błonnika rozpuszczalnego są: czosnek, cebula, karczochy, pszenica, żyto, jęczmień, awokado, cytrusy, melon, truskawki, kiwi, niedojrzałe banany, kasza jaglana, ryż ugotowany i schłodzony, ziemniaki lub kukurydza ugotowane i schłodzone, pieczywo bezglutenowe, ciecierzyca i soczewica, tofu, tempeh.

Warto zaznaczyć, że przy zespole jelita drażliwego nie ma wskazań do stosowania diety bezglutenowej i diety eliminacyjnej opartej na stężeniu przeciwciał przeciw danym pokarmom (np. IgG).